Rynek pracy i edukacji w 2021 roku – kompendium wiedzy

Autor: Klaudia Stano; Ostatnia aktualizacja: 13.04.2023

W jakim stopniu Polacy są zadowoleni ze swoich wyborów edukacyjno-zawodowych? Jak duża jest różnica wynagrodzeń między kobietami a mężczyznami? Jakie studia wybrać, aby mieć pracę i dobrze zarabiać? To tylko kilka pytań, na które odpowiedź poznasz w tym artykule.

Artykuł, który właśnie czytasz, stanowi podsumowanie webinaru „Noworoczny przegląd danych i raportów z rynku pracy i edukacji”, który odbył się w styczniu 2021 r.

Skąd czerpać aktualną wiedzę o rynku pracy? Czy warto inwestować swój czas w lekturę raportów i analiz? Uważam, że tak, chociaż nie jest to łatwe – nowe źródła informacji pojawiają się tak często, że ciężko jest za nimi nadążyć. Pomysł na webinar oraz niniejszy wpis powstał z potrzeby przekazania doradcom zawodowym i nauczycielom aktualnej i przydatnej pigułki wiedzy. Na podstawie lektury ponad 40 raportów przygotowałam praktyczny przegląd aktualnych danych, w podziale na 12 obszarów tematycznych.

Spis treści znajdziesz po lewej stronie (jeśli korzystasz z komputera) lub na dole ekranu (jeśli korzystasz z telefonu).

W pracy doradców zawodowych szczególnie istotne jest to, aby bazować na faktach (jeśli są dostępne), a nie na własnych przekonaniach, które czasami mogą być błędne lub nieaktualne. Warto oczywiście czerpać z osobistych doświadczeń zawodowych i opowiadać o nich młodzieży, jednak liczby i statystyki pochodzące z wiarygodnych źródeł stanowią świetne uzupełnienie naszych opowieści i pokazują szerszy kontekst rynku pracy. Same dane jednak mogą okazać się atrakcyjną porcją wiedzy dla uczniów, dlatego warto jest je wpleść np. w proponowane przez Mapę Karier pomysły na lekcje. W tym artykule podpowiem Ci, w jaki sposób możesz to zrobić.

1. Co jest dla ludzi ważne w pracy? Co najbardziej cenią sobie pracownicy?

To pytanie w 2018 r. zadano ponad 15 tys. dorosłym respondentom z 10 europejskich krajów (m. in. z Polski) w ramach obszernego badania firmy doradczej Deloitte. Okazało się, że osoby aktywne zawodowo zdecydowanie najwyżej cenią w swojej pracy:

bezpieczeństwo i stabilność zatrudnienia;
adekwatne wynagrodzenie;
zaufanie klientów i współpracowników (rozumiem to jako atmosferę wzajemnego szacunku).

Źródło: Voice of the workforce in Europe, Deloitte 2018 (opracowanie własne)

Wartości wskazane przez badanych jako najważniejsze wyraźnie wpływają na ich preferowaną formę zatrudnienia. Zobacz, jak różni się ranking czynników ważnych w pracy pomiędzy respondentami zatrudnionymi u kogoś, a tymi, którzy pracują na własny rachunek.

W przypadku przedsiębiorców i freelancerów na pierwszym miejscu uplasowała się odpowiedź „Widzenie sensu w tym, co robię”, a na drugim „Jasno określone obowiązki”. Bardzo ważne okazało się też „bycie własnym szefem”. Osoby prowadzące działalność gospodarczą są również, co zrozumiałe, mniej przywiązane do stabilności zatrudnienia.

Źródło: Voice of the workforce in Europe, Deloitte 2018 (opracowanie własne)

Wartości, które określamy jako ważne dla nas w pracy, z pewnością będą się zmieniać w ciągu całego naszego życia. Według badań zależą one m.in. od pokolenia, które reprezentujemy na rynku pracy. Jeżeli chcesz się dowiedzieć, czym różni się generacja Baby boomers od Generacji Z pod względem hierarchii wartości, zajrzyj do obfitującego w ciekawe wnioski badania „Generacja dobrej kariery”, zrealizowanego przez serwis pracuj.pl w 2019 r. Fragment znajdziesz również na grafice poniżej.

Źródło: badanie „Generacja dobrej kariery”, pracuj.pl 2019

W jaki sposób wykorzystać w pracy doradczej dane dotyczące wartości? Wśród pomysłów na lekcje proponowanych przez Mapę Karier znajdziesz dwa, które są poświęcone odkrywaniu własnych preferencji zawodowych przez uczniów: Kotwice mojej kariery (szkoła podstawowa i ponadpodstawowa) i Warto mieć wartości (szkoła ponadpodstawowa). Zdecydowanie warto wpleść reprezentatywne dane polskie i/lub europejskie, takie jak te przytoczone powyżej, do realizowanych scenariuszy zajęć. Umożliwią one uczniom porównanie własnych przemyśleń z preferencjami innych ludzi.

2. Czy Polacy są zadowoleni ze swojej pracy i wyborów edukacyjno-zawodowych?

Polacy badani w ramach cyklicznego Bilansu Kapitału Ludzkiego deklarują dość wysokie zadowolenie z pracy, które kształtuje się na przeciętnym poziomie 3,4 w skali czterostopniowej. Zadowolenie z pracy jest najwyższe wśród osób prowadzących działalność gospodarczą. Może mieć to oczywiście związek z faktem, że ta grupa badanych osiąga największe zarobki (ale też najwięcej pracuje – średnio o 9 h tygodniowo dłużej niż osoby zatrudnione u kogoś).

Źródło: Bilans Kapitału Ludzkiego, Raport z badania ludności w wieku 18-69 lat, 2019 r. (opracowanie własne)

Powyższe dane, uśrednione dla wszystkich badanych osób, nie dają nam jednak odpowiedzi na zasadnicze pytanie: jaki odsetek Polaków jest zadowolony ze swojej pracy? Aby się tego dowiedzieć, sięgnijmy do kwartalnego badania Monitor Rynku Pracy. Okazuje się, że 1 na 5 badanych odczuwa duże zadowolenie z pracy, a ponad połowa respondentów jest przynajmniej umiarkowanie zadowolona.

Źródło: 41. Monitor Rynku Pracy, Instytut Badawczy Randstad 2020

Jak te wyniki wyglądały w poprzednich latach? Monitor Rynku Pracy to badanie prowadzone w częstotliwości kwartalnej, dlatego z łatwością możemy zaobserwować, że odsetek Polaków zadowolonych z pracy już od 10 lat kształtuje się na poziomie 65-75%. Obserwujemy – co cieszy – delikatny trend wzrostowy.

Źródło: 41. Monitor Rynku Pracy, Instytut Badawczy Randstad 2020

Oprócz satysfakcji z obecnej pracy przyjrzyjmy się danym mówiącym o tym, jak wielu Polaków wybrałoby inny zawód, gdyby mogli jeszcze raz pokierować swoją ścieżką kariery. Co trzeci respondent badania Bilans Kapitału Ludzkiego w 2019 r. nie jest zadowolony z dokonanych w przeszłości wyborów edukacyjno-zawodowych. To dużo, jednak na szczęście mniej niż w tym samym badaniu zrealizowanym dwa lata wcześniej, w którym twierdzącej odpowiedzi udzieliło 40% badanych.

Źródło: Bilans Kapitału Ludzkiego, Raport z badania ludności w wieku 18-69 lat, 2019 r.

Powyższe dane pokazują, jak ogromną rolę może odegrać mądre i skłaniające do refleksji doradztwo zawodowe. Mam nadzieję, że z biegiem czasu coraz więcej Polaków będzie dokonywać satysfakcjonujących wyborów edukacyjno-zawodowych. W jaki sposób to osiągnąć? M.in. kładąc większy nacisk już w szkole na rozmowy o przyszłości (dzięki kompleksowym działaniom pedagogów i doradców z całego kraju), a także dzięki rozwojowi ogólnodostępnych narzędzi takich jak Mapa Karier.

3. Czy elastyczność i gotowość na zmiany to cechy polskiego pracownika?

Wiele mówi się o tym, że jedną z najważniejszych kompetencji dzisiejszego świata pracy jest elastyczność (miejsce 9. w rankingu najważniejszych kompetencji w 2025 r. według Światowego Forum Ekonomicznego). Ma to związek z ogromnym tempem zmian, związanych między innymi, ale nie tylko, z rozwojem nowych technologii. Sprawdźmy, czy polscy pracownicy faktycznie są otwarci na zmiany.

Na początku przyjrzyjmy się rotacji na rynku pracy. W półroczu poprzedzającym badanie Monitor Rynku Pracy z grudnia 2020 r. 23% respondentów zmieniło pracodawcę, a 18% osób zmieniło stanowisko u obecnego pracodawcy. Te dane (które nie różnią się mocno od poprzednich edycji badania) wskazują na dość dużą rotację na rynku pracy. Jest ona oczywiście częściowo dobrowolna, a częściowo przymusowa (np. w przypadku zwolnienia z pracy).

Źródło: 42. Monitor Rynku Pracy, Instytut Badawczy Randstad 2020

Oprócz rzeczywistej rotacji na rynku pracy interesujące jest to, jak wielu Polaków nie tylko aktywnie szuka nowego zajęcia, ale również rozgląda się od czasu do czasu za nowymi ofertami. Okazuje się, że ponad połowa Polaków rozważa zmianę zatrudnienia, a w młodszych grupach wiekowych jest to nawet 4 na 5 badanych.

Źródło: 42. Monitor Rynku Pracy, Instytut Badawczy Randstad 2020

Powyższe wyniki potwierdza badanie serwisu pracuj.pl „Polacy w środowisku pracy”, opublikowane w 2021 r., w którym respondenci pytani są nie tylko o to, czy zdarza im się proaktywnie przeglądać oferty pracy, ale też o to, czy mają ogólną otwartość na ewentualną zmianę pracy. 86% badanych odpowiedziała twierdząco, co jest dowodem na dość dużą gotowość do zmian pracowników w Polsce.

4. Jakie są najczęstsze powody zmiany pracy przez Polaków?

Źródło: 42. Monitor Rynku Pracy, Instytut Badawczy Randstad 2020

W jaki sposób wykorzystać podczas pracy doradczej dane dotyczące powodów zmian pracy, rotacji na rynku pracy i elastyczności pracowników? Zakręcona biografia to prawdopodobnie najbardziej znany i lubiany pomysł na lekcję autorstwa Mapy Karier. Po omówieniu zakręconych historii Twoich uczniów, przyjrzyjcie się danym na temat tego, jak Polacy podchodzą do zmian pracy. Czy w świetle statystyk wymyślone biografie mogłyby się przydarzyć naprawdę?

5. Przebranżowienie i dokształcanie, czyli lifelong-learning w praktyce.

Czy Ci, którzy nie lubią się uczyć, mogą spać spokojnie? Zdecydowanie nie! Lepiej ten fakt zaakceptować jak najwcześniej. Według badań Światowego Forum Ekonomicznego, już 19 na 20 liderów przedsiębiorstw oczekuje od podwładnych ciągłego dokształcania się.

Źródło: The Future of Jobs Report, World Economic Forum 2020

Możemy się spodziewać, że w ciągu kilku lat ta wartość wzrośnie do 100%. Każdy z nas będzie musiał nieustannie poszerzać kompetencje, nawet jeśli nie zamierza zmieniać zawodu. Bezpowrotnie minęły czasy, w których raz zdobyte umiejętności (w szkole czy na studiach) wystarczą nam do efektywnej pracy w ciągu całej naszej kariery. Z pewnością warto zainwestować w solidny fundament, ale od pozyskiwania nowych umiejętności nie uciekniemy. Pamiętajmy, że na rynku pracy spędzamy średnio ok. 40 lat, co przy tempie dzisiejszych zmian oznacza konieczność ciągłej adaptacji.

Każdy z nas będzie się dokształcać – to pewne. Dodatkowo, wielu z nas czeka przebranżowienie. Zmiana zawodu może mieć wiele podłoży. Niektórzy z nas zmienią branżę pod wpływem niezadowolenia z obecnego zajęcia, inni zostaną do tego zmuszeni przez postępującą automatyzację stanowisk pracy (o czym więcej przeczytasz w kolejnym rozdziale).

Jak zapatrują się na taką perspektywę pracownicy? Najmłodsze pokolenia wyrażają coraz większą gotowość do zmiany zawodu. Badanie „Generacja dobrej kariery” serwisu pracuj.pl z 2019 r. pokazuje, że ponad połowa przedstawicieli generacji Z i Y (czyli osób urodzonych po 1980 r.) pozytywnie odnosi się do możliwości pracy w innym niż obecnie zawodzie.

Źródło: badanie „Generacja dobrej kariery”, pracuj.pl 2019

W jaki sposób się przebranżowić, aby w dalszym ciągu czerpać ze swoich kompetencji? Nawet w sytuacji zmiany zawodu zdobyte przez nas wcześniej umiejętności i doświadczenia mogą okazać się ogromnym atutem. Jeżeli myślimy o przebranżowieniu, warto to zrobić mądrze. Mogą w tym pomóc narzędzia takie jak LinkedIn Career Explorer. To narzędzie jest dostępne obecnie jedynie w języku angielskim, jednak jeśli znamy ten język chociaż na podstawowym poziomie, może się okazać dla nas bardzo użyteczne, nawet jeśli rozwijamy karierę w Polsce.

Źródło: strona LinkedIn Career Explorer (automatyczne tłumaczenie strony na j. polski)

LinkedIn to jedno z największych biznesowych mediów społecznościowych. Gromadzi dane o ścieżkach kariery i awansach ponad 760 milionów osób z ponad 200 krajów (stan na 2021 rok). Eksperci LinkedIn dysponują zatem ogromną bazą danych, którą wykorzystali do zbadania najczęściej powtarzających się wzorców karierowych.

Autorzy narzędzia LinkedIn Career Explorer wychodzą ze słusznego założenia, że praktycznie nie istnieją zawody w 100% różniące się kompetencjami (twardymi lub miękkimi) – zawsze któreś z nich są wspólne. Obszar wspólnych umiejętności może być większy lub mniejszy.

Właśnie ten pomysł wykorzystuje narzędzie LinkedIn Career Explorer, które podpowiada nam, w jakich innych obszarach możemy się sprawdzić, na podstawie autentycznych ścieżek kariery milionów użytkowników LinkedIn. Zachęcam do przetestowania!

6. Czy wskutek automatyzacji na rynku będzie mniej miejsc pracy?

Zanim odpowiem na pytanie postawione w tytule, przyjrzyjmy się przewidywaniom europejskich pracowników na temat wpływu technologii na ich bieżącą pracę w ciągu najbliższych 10 lat. Odpowiedzi badanych są bardzo różne. Niektórzy uważają, że charakter ich pracy się nie zmieni. Inni – wręcz przeciwnie – twierdzą, że ich praca wymagać będzie zupełnie nowych kompetencji lub nie będzie już potrzebna. Zdecydowana większość jest jednak zgodna co do tego, że pewne zmiany, większe lub mniejsze, nastąpią.

Źródło: Voice of the workforce in Europe, Deloitte 2018

Ciężko jest przewidzieć, jak będzie w rzeczywistości. Na pewno czekają nas zmiany.

Czy jednak liczba miejsc pracy się zmniejszy?

Warto sięgnąć do szacunków ekspertów Światowego Forum Ekonomicznego, którzy zgadzają się co prawda z tym, że wiele czynności zawodowych zostanie zautomatyzowanych, jednak dobra wiadomość jest taka, że całkowita liczba miejsc pracy na rynku będzie rosnąć.

Źródło: The Future of Jobs Report, World Economic Forum 2020

Obawy o przyszłość rynku pracy towarzyszyły ludzkości od niepamiętnych czasów i nasilały się w czasie trwania m.in. rewolucji przemysłowej. Obecnie mamy do czynienia z transformacją cyfrową o ogromnej skali. Pamiętajmy jednak, że w wyniku każdej rewolucji rynek pracy się rozszerzał. Według obliczeń ekspertów z Massachusetts Institute of Technology, 63% dzisiejszych zawodów wykonywanych w Stanach Zjednoczonych nie było znanych w latach 40. XX wieku. W latach 90. XX wieku wielu pracowników wyrażało obawę o swoją pracę ze względu na upowszechnianie się Internetu. W rzeczywistości Internet doprowadził do powstania sektorów zatrudniających dziś ogromne rzesze pracowników (np. marketing internetowy).

7. Jakie branże będą zyskiwać na znaczeniu teraz i w przyszłości?

Najbardziej szczegółowy wgląd w niedaleką przyszłość daje nam wcześniej już cytowane międzynarodowe badanie The future of jobs report, opracowane w 2020 roku przez Światowe Forum Ekonomiczne.

W ramach badania powstała szczegółowa lista obszarów i zawodów, na które w roku 2025 będzie znaczące zapotrzebowanie. Listę tych zawodów w języku angielskim znajdziesz tutaj. Opisy wielu z nich znajdziesz w Mapie Karier, m.in.:

- Inżynier DevOps

- Copywriter

- HR Business Partner

- Data Scientist

- Specjalista ds. przetwarzania w chmurze

- Specjalista ds. social media

Źródło: The Future of Jobs Report, World Economic Forum 2020

Tematy cyberbezpieczeństwa, sztucznej inteligencji, big data itd. prawdopodobnie zagoszczą w zdecydowanej większości polskich firm. Specjaliści powyższych dziedzin z pewnością nie będą musieli martwić się o pracę. Pamiętajmy jednak, że zmiany technologiczne nigdy nie zachodzą z dnia na dzień. Są to stopniowe procesy. Mimo iż o autonomicznych autach słyszymy już od wielu lat, w żadnym mieście na świecie nie są one jeszcze powszechne. To wciąż melodia przyszłości. Podobnie było z upowszechnieniem się komputerów osobistych. Zanim wynalazek ten wszedł do tzw. mainstreamu, minęło wiele lat. Wspominam o tym dlatego, że nie warto bać się humanoidalnych robotów, które nagle wejdą do naszego zakładu pracy i zabiorą nam zajęcie. To tak nie działa. W praktyce zmiany zachodzą stopniowo i będziemy mieli czas się do nich przygotować, jeśli tylko mamy otwartość na nową wiedzę i umiejętności.

Raport The future of jobs obfituje w wiele ciekawych wniosków. Eksperci Światowego Forum Ekonomicznego przeanalizowali np. dane LinkedIn, aby sprawdzić, na ile powszechne jest przebranżowienie się do tzw. zawodów przyszłości, wymienionych wcześniej w artykule. Okazuje się, że większość osób, które pracują obecnie w jednym z ośmiu przyszłościowych obszarów, trafiło do swojego zawodu z zupełnie innej branży.To kolejny dowód na gotowość pracowników do zdobywania nowych kompetencji oraz chłonność tzw. branż przyszłości. Przedsiębiorcy działający w tych sektorach mierzą się z niedoborem talentów, dlatego z otwartymi ramionami przyjmą pracowników otwartych na dokształcanie.

Chcąc jeszcze lepiej poznać prognozy Światowego Forum Ekonomicznego w kontekście Polski lub konkretnego sektora gospodarki, możemy skorzystać z interaktywnych profilów krajów i branż, towarzyszących głównemu raportowi. Są one dostępne w języku angielskim tutaj.

Jakie branże rosną w Polsce?

Pamiętajmy, że aktualne dane dotyczące polskiego rynku pracy i zmian na nim zachodzących znajdziemy na stronach Głównego Urzędu Statystycznego. Analiza danych z ostatnich lat jest dobrym prognostykiem tego, w jakich branżach będzie wzrastać, a w jakich spadać zatrudnienie w naszym kraju.

Źródło: Zatrudnienie i wynagrodzenia w gospodarce narodowej w I-III kwartale 2020 roku, Główny Urząd Statystyczny. Uwaga: Aby dowiedzieć się, jakie dokładnie działania są realizowane w ramach sektorów, zajrzyj do Polskiej Klasyfikacji Działalności.

8. Jakie trendy, nie tylko technologiczne, będą kształtować rynek pracy?

Przyszłość rynku pracy to nie tylko technologia, ale również zmiany społeczne, ekonomiczne, demograficzne i ekologiczne. Aby sprawdzić, jakie trendy będą wpływać na całe nasze życie, a więc również na powstawanie nowych miejsc pracy, warto sięgnąć do aktualnej Mapy Trendów 2020 przygotowanej przez infuture institute. Jest to niewielka objętościowo, ale obfita w treści matryca pokazująca 54 nieoczywistych trendów, podzielonych na 5 kategorii. Dodatkową siłą publikacji jest pokazanie, na ile upowszechnione są obecnie poszczególne zjawiska. Znajdziemy tutaj zarówno trendy, które wciąż są bardzo innowacyjne i nie weszły jeszcze do powszechnego użytku (np. komputery kwantowe, ekonomia cyrkularna, wstyd przed lataniem), jak i takie, z którymi spotykamy się na co dzień (np. starzenie się ludności, świadomość ekologiczna społeczeństw, asystenci głosowi). Każdy z trendów jest opisany w kilku zdaniach w języku polskim.

Aktualizacja: jest już dostępna Mapa Trendów 2021.

Źródło: Mapa Trendów 2020, infuture institute

Mapa Trendów to wspaniały punkt wyjścia do dyskusji o tym, jakie miejsca pracy powstaną w przyszłości. Czy wszystkie z opisanych trendów się przyjmą i przejdą do strefy „nowej normalności”? Jakie inne trendy mogą się pojawić?

W jaki sposób wykorzystać w pracy doradczej dane dotyczące automatyzacji, przyszłościowych branż i trendów? W Mapie Karier znajdziesz kilka propozycji scenariuszy zajęć dotyczących przyszłości:

Czy roboty zabiorą nam pracę? (pomysł na lekcję opublikowany w publikacji Szkoła, praca, przyszłość na str. 34)
Jak może wyglądać praca przyszłości? (pomysł na lekcję opublikowany w publikacji Szkoła, praca, przyszłość na str. 31)
Odkryj zawody przyszłości
Zawody wczoraj, dziś, jutro i pojutrze

Pamiętaj również, że w Mapie Karier znajdziesz rosnącą bazę opisów zawodów przyszłości. W tym momencie jest ich już ponad 40!

Dodatkowa porcja wiedzy Jeżeli temat przyszłości rynku pracy Cię zainteresował i chcesz dowiedzieć się więcej, zapraszam Cię do obejrzenia nagrania webinaru Zawody przyszłości – co wiemy już dziś z czerwca 2020 roku. Opowiadam w nim właśnie o trendach, z nieco innej strony.

9. Związek wyższego wykształcenia z zarobkami i aktywnością zawodową

Zdarza mi się słyszeć opinie, że w dzisiejszym świecie wyższe wykształcenie coraz mniej się liczy. Może być to prawda dla osób, które świadomie wybierają inną ścieżkę kariery, jednak dostępne dane jednoznacznie wskazują na to, że absolwenci studiów wyższych rzadziej są bezrobotni i więcej zarabiają. Oczywiście należy tutaj pamiętać o tzw. autoselekcji, która następuje wśród osób wybierających się na studia. Są to często osoby z większym potencjałem intelektualnym „na starcie” i wyższymi aspiracjami, które na kolejnych etapach życia przekładają się na ich większy sukces.

Nie sugeruję jednak, że wyższe wykształcenie jest receptą na całe zło i wyborem najlepszym dla wszystkich. Droga do realizacji potencjału nie musi prowadzić przez studia wyższe – dobre wykształcenie mogą dać również kursy zawodowe czy samodzielne dokształcanie. Z kolei studia wyższe same w sobie nie gwarantują sukcesu. Jeśli ktoś bez zastanowienia wybierze kierunek studiów, na który występuje niewielki popyt, a jednocześnie nie ma pomysłu na to, jak się wyróżnić, końcem tej historii może być bezrobocie. Każda sytuacja jest inna i niepowtarzalna. Grunt, żeby nie przestawać się uczyć i wiedzieć, po co to robimy.

Na poniższym wykresie możemy zaobserwować, jak w ostatnich 20 latach kształtowała się stopa bezrobocia w Stanach Zjednoczonych wśród osób o różnym poziomie wykształcenia. Aktywność zawodowa zawsze zmniejszała się w czasach kryzysów (widzimy konsekwencje kryzysów z lat 2008 oraz 2020), jednak była mimo wszystko najwyższa u osób z najwyższym wykształceniem.

Źródło: The Future of Jobs Report, World Economic Forum 2020

Sytuacja wygląda podobnie na rynku polskim. Według badań Bilans Kapitału Ludzkiego stopa bezrobocia wśród osób z dyplomem wyższej uczelni w 2019 r. wynosiła 3%, wśród osób z wykształceniem średnim – 5%, a wśród absolwentów szkół podstawowych – aż 7%.

Wykształcenie jest również silnie skorelowane z zarobkami. Absolwenci uczelni zarabiają średnio 40% więcej od osób z wykształceniem podstawowym. Co ciekawe, mimo że różnica w wynagrodzeniu nie jest duża w najmłodszej grupie wiekowej, to wyraźnie zwiększa się wraz z wiekiem.

Źródło: Bilans Kapitału Ludzkiego, Raport z badania ludności w wieku 18-69 lat, 2019 r.

W których zawodach można zarobić najlepiej? Okazuje się, że właśnie w tych, do których zazwyczaj prowadzą długie ścieżki edukacyjne. Możemy się o tym przekonać zwiedzając Mapę Karier. Jeżeli w zakładce Ścieżki kariery wybierzemy opcję sortowania po wysokości zarobków, na początku listy zobaczymy grupy zawodowe o najwyższych średnich dochodach według Głównego Urzędu Statystycznego:

- Pracownicy transportu morskiego, żeglugi śródlądowej i lotnictwa

- Lekarze

- Specjaliści z dziedziny prawa

- Analitycy systemów komputerowych i programiści

- Kierownicy do spraw obsługi biznesu i zarządzania

- Przedstawiciele władz publicznych i wyżsi urzędnicy

- Inżynierowie elektrotechnologii

10. Jakie studia wybrać, aby mieć pracę i dobrze zarabiać?

Na to pytanie częściowo odpowiedzieliśmy w poprzednim punkcie. Mamy jednak do dyspozycji dużo dokładniejsze i innowacyjne na skalę europejską narzędzie: Ekonomiczne Losy Absolwentów. Jest to system, który już od kilku lat monitoruje sytuację absolwentów polskich uczelni na rynku pracy, korzystając z danych Zakładu Ubezpieczeń Społecznych oraz POLon – Zintegrowanej Sieci Informacji o Nauce i Szkolnictwie Wyższym. Na stronie ela.nauka.gov.pl możemy się dowiedzieć, po ukończeniu jakich uczelni i kierunków absolwenci osiągają średnio najwyższe zarobki, jak długo szukają pracy i jaki ich odsetek był bezrobotny rok po ukończeniu studiów. Dodatkową zaletą portalu jest jego ogromna przejrzystość i intuicyjność.

Z danymi w serwisie możemy zapoznać się na kilka sposobów. Jednym z nich jest stworzenie rankingu kierunków studiów pod względem wybranego wskaźnika, np. zarobków czy bezrobocia. Dostępne są zróżnicowane opcje filtrowania dotyczące formy studiów, kierunku, poziomu czy województwa.

Źródło: ela.nauka.gov.pl

Inną ciekawą opcją jest możliwość stworzenia spersonalizowanej infografiki pokazującej najważniejsze informacje o sytuacji zawodowej absolwentów z perspektywy wybranej uczelni lub w ujęciu ogólnopolskim.

Źródło: ela.nauka.gov.pl, dane dotyczą absolwentów kierunków fizycznych w 2018 r.

Portal Ekonomiczne Losy Absolwentów obfituje w więcej ciekawych danych – zachęcam również do odwiedzenia profili konkretnych kierunków studiów, np. tutaj.

Przyjrzyjmy się jeszcze ogólnym danym o zarobkach. Po ukończeniu których obszarów studiów można liczyć na najwyższe początkowe wynagrodzenie? Klasyfikację wygrywają nauki techniczne i ścisłe.

Źródło: Portfel Studenta 2020, Związek Banków Polskich na podstawie danych ela.nauka.gov.pl z 2018 r.

Innym ciekawym wnioskiem płynącym z badań Ekonomicznych Losów Absolwentów jest to, że na wyższe wynagrodzenie na starcie mogą liczyć osoby, które pierwsze doświadczenia zawodowe zdobywały już w trakcie nauki lub nawet przed jej rozpoczęciem. Jest to ciekawy i zgodny z intuicją wniosek, chociaż nie determinuje z pewnością całożyciowych zarobków absolwentów (np. lekarze mają ograniczone możliwości pracy w zawodzie podczas studiów).

Źródło: ela.nauka.gov.pl, dane dotyczą absolwentów wszystkich obszarów i poziomów studiów w 2018 r.

Czy studia przygotowują do szukania pracy? Zdania wśród studentów są podzielone. Prawie połowa respondentów objętych badaniem Deloitte w 2018 roku odpowiedziała na to pytanie przecząco. Jednocześnie z badań Fundacji Inicjatyw Młodzieżowych w 2016 r. wynika, że niecałe 60% studentów wiedziało o istnieniu akademickich biur karier, a jedynie 20% korzystało z ich oferty. Warto zatem uświadamiać uczniów jeszcze w szkole, gdzie mogą znaleźć pomoc, gdy będą już na studiach.

11. Czy kobiety mają pod górkę na rynku pracy?

Sytuacja kobiet i mężczyzn na rynku pracy z pewnością wciąż nie jest taka sama. Według szacunków Światowego Forum Ekonomicznego uzyskanie globalnej równości płci na płaszczyźnie ekonomiczno-zawodowej nastąpi za… 257 lat, jeżeli utrzymamy obecne tempo zmian (badanie Global Gender Gap jest prowadzone od 2007 roku). W obliczeniach tzw. luki zawodowo-ekonomicznej brane są pod uwagę bardzo różne wskaźniki dotyczące każdej z płci, m.in.: stopień aktywności zawodowej, zajmowanie stanowisk kierowniczych, czy przeciętne wynagrodzenie.

Jeśli mowa o wynagrodzeniu, przyjrzyjmy się, jak to wygląda w Polsce. W zależności od źródła, średnie miesięczne wynagrodzenie kobiet stanowi 70-85% wynagrodzenia mężczyzn (Bilans Kapitału Ludzkiego 2019, Główny Urząd Statystyczny 2018). Nie jest to jednak do końca miarodajna wartość, ponieważ kobiety, częściej niż mężczyźni, pracują w niepełnym wymiarze czasu. Jeżeli weźmiemy pod uwagę średnie wynagrodzenie za godzinę pracy, sytuacja wygląda nieco lepiej: przedstawicielki płci pięknej zarabiają o ok. 9% mniej niż mężczyźni za jedną godzinę pracy (Eurostat 2018). I jest to jeden z najlepszych wyników w Europie.

Źródło: Eurostat 2018

Ciekawym, interaktywnym i bardzo sugestywnym narzędziem, które warto przetestować i wykorzystać z uczniami, jest kalkulator płacowy Omnicalculator. Opiera się on na danych pochodzących ze Stanów Zjednoczonych, gdzie luka płacowa jest nieco większa niż w Polsce. Kalkulator w sposób atrakcyjny wizualnie pokazuje, ile moglibyśmy zarobić jako osoby innej płci lub z innej grupy etnicznej. Narzędzie dostępne jest w języku angielskim, jednak automatyczne tłumaczenie na język polski działa bardzo dobrze.

Źródło: Omnicalculator (automatyczne tłumaczenie strony na język polski)

Czy to sprawiedliwe, że kobiety zarabiają mniej? Oczywiście, że nie. Mam ogromną nadzieję, że w przyszłości się to zmieni. Należy jednak wziąć pod uwagę, że kobiety:

- mają przeciętne niższe niż mężczyźni oczekiwania płacowe (pokazują to m.in. badania Bilans Kapitału Ludzkiego 2019)

- częściej pracują w zawodach, które wiążą się z niższymi zarobkami, np. opieka zdrowotna i pomoc społeczna (Główny Urząd Statystyczny 2018)

- rzadziej niż mężczyźni aspirują do stanowisk kierowniczych, co pokazuje poniższa grafika (First steps into the Labour Market 2018)

Źródło: First Steps into the Labour Market, Deloitte 2018

Jako nauczyciele, doradcy zawodowi i edukatorzy pamiętajmy, że wszystkie powyższe punkty mają związek ze stereotypami, np. że mężczyźni są lepszymi szefami lub bardziej nadają się do zawodów związanych z inżynierią i technologią. Szkolna edukacja, szczere rozmowy i czas na refleksję mogą bardzo dużo zmienić i zwiększyć pewność siebie dziewcząt. Trzymam za to kciuki.

W jaki sposób wykorzystać w pracy doradczej dane dotyczące sytuacji kobiet i mężczyzn na rynku pracy? Zachęcam Cię do wypróbowania scenariusza lekcji W pracy liczą się kompetencje, dzięki któremu przyjrzysz się wraz z uczniami najczęściej występującym stereotypom płciowym i zastanowicie się wspólnie, jak im przeciwdziałać. Lekcja będzie jeszcze atrakcyjniejsza, jeśli wzbogacisz ją o aktualne dane.

12. Dlaczego praca zdalna to luksus dla wybranych?

Praca zdalna to z pewnością jedno z haseł roku 2020. Określenie to było odmieniane przez wszystkie przypadki, a Internet zaroił się od nieprawdopodobnej liczby poradników podpowiadających, jak efektywnie pracować z domu. Chociaż już wcześniej popularność tej formy zatrudnienia wzrastała, szczególnie w niektórych sektorach (np. IT), to mimo wszystko dotyczyła ona jedynie garstki zatrudnionych. W 2020 r. praca zdalna stała się jednak codziennością dla wielu z nas. Warto przy tym zauważyć, że praca zdalna to luksus, na który pozwolić sobie może jedynie część osób pracujących. Dodatkowo, według badań Instytutu McKinsey’a z 2020 roku, praca wyłącznie zdalna wiąże się w każdej branży z mniejszą lub większą utratą efektywności.

Źródło: What’s next for remote work? McKinsey Institute 2020

Większe możliwości pracy zdalnej mają oczywiście ci, którzy pracują umysłowo, nie zaś fizycznie. Nie dziwi zatem, że przestawienie się na pracę zdalną jest łatwiejsze w zamożniejszych krajach. Spójrzmy na zależność między wysokością PKB na mieszkańca a odsetkiem społeczeństwa, który ma możliwość wykonywania pracy zdalnie. W krajach bogatych, takich jak Szwajcaria czy Stany Zjednoczone, około 40% pracujących nie musi pojawiać się w miejscu pracy, aby z powodzeniem wykonać swoje zadania zawodowe. W krajach takich jak np. Bangladesz taki luksus ma jedynie ok. 5% pracujących.

Źródło: The Future of Jobs Report, World Economic Forum 2020

Czy po ustaniu pandemii COVID-19 praca zdalna z nami pozostanie? Wydaje się, że tak – przynajmniej tam, gdzie jest to możliwe. Młodzi ludzie, przedstawiciele Generacji Z przebadani przez firmę Cushman & Wakefield, wyrażają w większości chęć pracy w modelu hybrydowym.

Źródło: Miejsce pracy liderów jutra, Cushman & Wakefield 2020

W jaki sposób wykorzystać w pracy doradczej dane dotyczące pracy zdalnej? Zachęcamy do przeprowadzenia zajęć Kto może pracować z domu?, w ramach których przyjrzycie się z uczniami możliwościom pracy zdalnej, ale również jej plusom i minusom.

To już wszystko! Jeśli artykuł Ci się spodobał i okazał się dla Ciebie użyteczny, przekaż link do wpisu lub do nagrania webinaru innym nauczycielom.

Nagranie webinaru znajdziesz poniżej:

Masz ochotę na więcej danych? Zapraszam do lektury innych artykułów na naszym blogu, również nasyconych ciekawymi źródłami:

Masz pytanie lub chcesz się z nami skontaktować? Napisz do nas na adres: kontakt@mapakarier.org.