5 rzeczy, o których warto pamiętać, rozmawiając z dzieckiem o ścieżce edukacyjno-zawodowej

Być może zastanawiasz się, jak możesz pomóc swojemu dziecku w wyborze szkoły czy ścieżki zawodowej. Z jednej strony, jako rodzic, chcesz podzielić się doświadczeniem i uchronić przed nietrafionymi decyzjami, z drugiej strony przychodzi refleksja: nie chcę narzucać swojego zdania. Z licznych rozmów przeprowadzonych z rodzicami nastolatków odnoszę wrażenie, że dorośli mają poczucie, że stąpają po kruchym lodzie i chętnie zostawiliby kwestię doradzania specjalistom. Co jednak możemy zrobić jako rodzice bez korzystania z pomocy doradcy? Poznaj 5 prostych wskazówek.


Z badań przeprowadzonych przez Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej w 2011 roku wynika, że **największy wpływ na decyzje zawodowe dzieci wywierają rodzice**. Z jednej strony można się spodziewać takiego wyniku. Z drugiej – niektórym rodzicom trudno w to uwierzyć (szczególnie, gdy obserwują tzw. bunt nastolatka) i raczej wskazaliby znajomych swoich dzieci, media czy panującą modę jako główne źródła inspiracji. Te czynniki również mają niebagatelny wpływ na młodych ludzi, jednak to rodzice w przekonaniu młodzieży odgrywają kluczową rolę jako doradcy kariery (mimo że nastolatkowie często się do tego nie przyznają). 

**Młodzi ludzie wewnętrznie pragną, aby rodzice byli z nich dumni i zadowoleni**. Zależy im na pozytywnej opinii i akceptacji najbliższych. Warto wziąć to pod uwagę i zrozumieć, że to właśnie rodzice mogą być najlepszymi doradcami własnego dziecka. Porównajmy to z indywidualnym procesem doradczym u specjalisty, który zazwyczaj trwa od kilku do kilkunastu godzin. Rodzice mają tę przewagę, że obserwują dziecko na co dzień, widzą, jak dorasta i jak się rozwija, jak radzi sobie z wyzwaniami, co lubi, a co przychodzi mu z większym trudem. Przez cały rok, każdego dnia. Często zastanawiają się jednak: *No dobrze, ale co mam wziąć pod uwagę i o czym pamiętać, gdy będę chciał(a) porozmawiać z moim synem/córką o wyborze przyszłej drogi zawodowej? Potrzebuję wsparcia i specjalistycznej wiedzy*.

Z mojego punktu widzenia nie jest ona wymagana – **wystarczą własne doświadczenia i obserwacje**.

**Co możemy zrobić i o czym pamiętać, podejmując rozmowę z nastolatkiem?**

Pokaż dziecku, że to nie wybór do końca życia i jeden dzień dłużej

To, co najbardziej stresuje nastolatków w wyborze szkoły, to **obawa, że ich wybór okaże się nietrafiony**. Co się stanie, jeśli zmieni się ich wizja na życie? Otóż zmieni się i tyle. Nikt nie powiedział, że mamy przez całe życie pracować w wyuczonym zawodzie, którego nie lubimy (mimo iż na początku wydawało nam się, że to świetny wybór) lub decydować się na opcje związane jedynie z tym, co zdawaliśmy na maturze. Życie to pole ciągłych decyzji. Czasem przypadkowy wybór prowadzi nas w zupełnie niespodziewane miejsce, ale nie oznacza to, że z założenia ma być to miejsce do nas niepasujące. **Zdarza się to każdemu, bez wyjątku: podejmujemy decyzje, które nie zawsze są dla nas satysfakcjonujące. Pytanie, co możemy z tym zrobić?** Jaką naukę z tego wyciągnąć? Jakie znaczenie i jaką wartość ma dla nas to doświadczenie? Warto uspokoić nastolatka, że popełnianie błędów jest naturalne, a chybiony wybór to nie zawsze droga bez wyjścia.
Gdy Twoje dziecko stoi przed ważną decyzją, przedyskutujcie różne warianty: 

Opowiedz także **o swoich doświadczeniach i nietrafionych wyborach**. **Podziel się swoimi strategiami** radzenia sobie z taką sytuacją.

Zarówno młodzież, jak i młodzi dorośli wkraczający w życie zawodowe, często poszukują odpowiedzi na pytanie: *Kim mogę być?* (oczekując nazwy danego zawodu/stanowiska) zamiast: *Co chcę/mogę robić?* 

Zauważyłam, że istnieje bardzo **silna potrzeba określenia siebie poprzez konkretny zawód**. Prawdopodobnie to pomaga w samookreśleniu, ale też nadaje cel. Niestety, gdy nie możemy znaleźć dla siebie „konkretnej nazwy”, może to być frustrujące. Co więcej, taka postawa niesie ze sobą ryzyko trudności w przebranżowieniu się, ponieważ próbując „samookreślić się poprzez zawód” możemy pominąć bardzo ważną, a z mojego punktu widzenia kluczową kwestię: posiadane kompetencje. Każdy zawód wymaga pewnych kompetencji, na które składają się trzy elementy: **umiejętności, wiedza i postawa**. Wiele stanowisk lub prac wykorzystuje bardzo podobne zestawy kompetencji. Przy reorientacji zawodowej wykorzystujemy właśnie te drobne elementy składowe i w nowym miejscu pracy opieramy się na tym, co już wiemy i potrafimy. Dzięki temu łatwiej nam być elastycznym i dostrzec nowe możliwości. Dodatkowo, jeśli puścimy wodze wyobraźni i zastanowimy się: *Kto może potrzebować takich kompetencji?* lub *Jak inaczej można je wykorzystać?*, to śmiało można stwierdzić, że nie dryfujemy na rynku pracy, a poruszamy się solidnym statkiem, który wpłynie do dowolnego portu. Zachęcam, by w momencie wyboru szkoły przyświecała młodzieży myśl nie do jakiego **konkretnego zawodu** jest to droga, lecz w co (w jakie kompetencje) chcą/mogą być zaopatrzone/zaopatrzeni, jeśli wybiorą tę ścieżkę.

W rozmowie z dzieckiem pomocne mogą być następujące pytania: 

Podziel się własnym doświadczeniem na rynku pracy

Dla Twojego dziecka często to Ty jesteś rynkiem pracy. **Dziecko codziennie Cię obserwuje i na pewno ma już wiele przekonań dotyczących pracy.** Możesz poszerzyć wiedzę dziecka o zawodach lub stanowiskach, z którymi masz do czynienia. Porozmawiaj o tym, co Ci się podoba w pracy, którą wykonujesz, oraz jaką drogę trzeba było przebyć, by tym się zajmować. Ponadto, jeśli pracujesz zdalnie, pokaż dziecku z bliska, co robisz, i opowiedz, z czym się wiąże się twoja praca, jakie widzisz jej plusy, a jakie minusy. Dzięki szczerym rozmowom w domu nastolatek zweryfikuje wyobrażenia na temat samej pracy, być może też odkryje coś, czego chciałby spróbować. Wskazuj także na umiejętności i wiedzę, w tym tę nabywaną w szkole, jaka może być przydatna na Twoim stanowisku. Dzięki temu dziecko będzie widziało praktyczne zastosowanie danego przedmiotu, będzie też miało większą motywację do nauki. **Jeśli wiemy PO CO się czegoś uczymy albo wykonujemy daną rzecz, łatwiej przychodzi nam pokonywanie wszelkich trudów z tym związanych**.

Pamiętaj też, aby o pracy mówić **nieoceniająco**. Zdarza się, że zmęczeni wracamy do domu i narzekamy na różne sytuacje lub osoby. Wiedz, że Twoje dziecko to słyszy i przekonanie, że praca to jedynie przykry obowiązek, może mu towarzyszyć przez całe życie. 

Zwróć uwagę na różnice pomiędzy typami szkół i krążącymi o nich opiniami

Młodzież wybiera szkołę w dużej mierze na podstawie opinii innych. Na ogół wybory padają na placówki, które wzbudzają zaufanie, są polecane przez innych uczniów i znane w środowisku. W efekcie młodzież często kieruje się popularnością danego miejsca lub przekonaniami na jego temat, które niekoniecznie są prawdziwe. W przypadku wyboru szkoły ponadpodstawowej dotyczy to nie tylko konkretnej placówki, ale i danego jej typu, tzn. czy jest to **technikum, liceum czy szkoła branżowa**. Opinie takie jak *Liceum jest tylko dla tych, którzy nie wiedzą co robić w życiu*, *Technikum jest lepsze, bo daje zawód*, *Szkoła branżowa jest dla tych, którzy chcą szybko znaleźć pracę* itp. mają kluczowe znaczenie przy wyborze, a jednocześnie zawężają perspektywę i sprawiają, że możemy wykluczyć inne rozwiązania. Podobnie jest w momencie podejmowania decyzji o dalszej edukacji po szkole średniej. Mogą się pojawiać przekonania typu: *Kierunki techniczne są lepsze niż humanistyczne*, *Uczelnia państwowa jest lepsza niż uczelnia prywatna*, *W pracy liczą się tylko znajomości* lub *Nie ma pracy dla ludzi z moim wykształceniem* itp.

oraz porozmawiać na temat różnic pomiędzy typami szkół. Z mojego doświadczenia wynika, że na ogół nastolatkowie mają dosyć mgliste pojęcie na ten temat i nie znają niuansów dotyczących liczby egzaminów, praktyk czy liczby rozszerzeń do wyboru. Poniżej znajdziesz **porównanie szkół ponadpodstawowych**, które może okazać się pomocne. 

Grafiki pochodzą z naszej publikacji [„Szkoła, praca, przyszłość”](https://mapakarier.org/inspirations/idea/19/sprawdz-nasze-nowe-scenariusze-zajec-dla-klas-vii-i-viii).


Wskazuj rzetelne źródła wiedzy, które poszerzają horyzonty 

Czy wiesz, czym zajmuje się zadziczacz? A co ci mówi *end of life planner*? Nawet jeśli starasz się być na bieżąco z trendami w edukacji i rynkiem pracy, nie możesz wiedzieć wszystkiego. Dlatego warto sięgnąć z dzieckiem po **sprawdzone źródła wiedzy**, które poszerzą Waszą perspektywę i zachęcą do rozważenia nowych możliwości. Jednym z nich jest całkowicie bezpłatna [Mapa Karier](https://mapakarier.org/), która jest na bieżąco aktualizowaną bazą informacji o [prawie 600 ścieżkach kariery](https://mapakarier.org/paths). To narzędzie, które nie tylko pomaga poszerzać wiedzę o rynku pracy, ale także wskazuje różne ścieżki edukacyjno-zawodowe i celowość nauki przedmiotów szkolnych, pokazując ich przydatność na konkretnych stanowiskach. W [Mapie Karier](https://mapakarier.org/) znajdziesz zarówno te zawody, które znajdują się w oficjalnej klasyfikacji, jak i te pojawiające się jedynie w ogłoszeniach o pracę. Dodatkowo lista zawodów jest wciąż poszerzana o nowe zawody przyszłości. Być może pojawia się tu pytanie: *A dlaczego mówimy w Mapie Karier o zawodach, kiedy wcześniej zachęcano, by mówić o kompetencjach?* Między innymi dlatego, aby:

Ścieżki kariery w [Mapie Karier](https://mapakarier.org/paths)


Zatem usiądź razem z synem, córką, wpiszcie adres [www.mapakarier.org](https://mapakarier.org/), wejdźcie na Ścieżki karier i bawcie się, wspólnie eksplorując (także mniej oczywiste) zawody!

Mam nadzieję, że czujesz się teraz pewniej i wiesz, na jakie tematy warto w rozmowie z dzieckiem zwracać uwagę i jakie pytania zadawać. Dzięki tym pięciu wskazówkom Twoje dziecko łatwiej podejmie decyzje, a Ty będziesz dla niego najlepszym wsparciem w drodze do satysfakcjonującej kariery zawodowej. Masz apetyt na więcej? 
Koniecznie obejrzyj nasz [webinar „Jak pomóc dziecku w wyborach edukacyjno-zawodowych”](https://youtu.be/-PZK__nseeI), podczas którego odpowiadamy m.in na pytania: 

https://www.youtube.com/embed/-PZK__nseeI

Doradca kariery dla młodzieży i dorosłych, pedagog.
W kwestiach zawodowych interesuje się tematyką podejmowania decyzji, reorientacji zawodowej oraz wypalenia zawodowego.
Autorka stron: [Wybieram Szkołę](https://www.facebook.com/DoradcazawodowyAnnaSowinska), [Doradcy kariery](https://www.facebook.com/zawodowidoradcy/), [Anna Sowińska- Doradztwo zawodowe i coaching kryzysowy](https://www.facebook.com/DoradcaAnnaSowinska/)

Inne artykuły na blogu, które mogą Ci się spodobać:

Na początku była szkoła, czyli o poznawaniu rynku pracy od najmłodszych lat

Jeśli porównamy życie do podróży, rynek pracy to kolejny etap, w którym próbuje się odnaleźć absolwent systemu edukacji. Czy w walizce wyniesionej ze szkoły i domu rodzinnego znajdzie umiejętności, wiedzę i postawy, które pomogą mu miękko wylądować w nowym środowisku? A może odczuje niedobór podstawowych kompetencji, które opóźnią lub nawet uniemożliwią mu satysfakcjonującą wędrówkę po rynku pracy?

Nawet jeśli nie opisujemy doświadczeń z dzieciństwa i lat szkolnych w naszym CV, stanowią one niewidzialny fundament życiorysu i wyborów zawodowych. **Na profil kompetencyjny kandydata do pracy wpływa nie tylko to, co działo się po ukończeniu szkoły, ale również w dużej mierze środowisko, w którym się wychował, i system edukacji, który kształtował jego nawyki i przekonania przez kilkanaście lat.**

Warto wiedzieć, że postawy decydujące o wyborze przyszłej pracy kształtują się bardzo wcześnie. Już w przedszkolu dzieci zaczynają się orientować, że w przyszłości będą pracować, tak jak ich rodzice. Od tego czasu wykształcają w sobie stereotypowe przekonania dotyczące rynku pracy i swojej w nim roli. I mimo że z wiekiem poznają coraz więcej możliwych ścieżek kariery, jednocześnie bardzo wiele z nich odrzucają – nie tylko te sprzeczne z zainteresowaniami czy mocnymi stronami, ale również te, które w ich odczuciu nie pasują do ich płci czy statusu społecznego^^1^^. Nie bez winy są stereotypy utrwalane przez najbliższe otoczenie, a wchłaniane jak gąbka przez młodego człowieka, np. opinie, że inżynieria nie jest dla kobiet lub że szkoła branżowa to wybór słabszych uczniów. **Opcje zawodowe odrzucone w dzieciństwie rzadko są ponownie brane pod uwagę w dalszym życiu.**

Innym aspektem – z jednej strony oczywistym, a z drugiej odkrywczym – jest to, że **dzieci i młodzież, myśląc o swojej przyszłej karierze, zwykle ograniczają się do wskazywania zawodów, z którymi stykają się na co dzień osobiście lub w mediach**. Największe dotychczasowe badanie aspiracji zawodowych dzieci w wieku wczesnoszkolnym, „Drawing The Future” z 2018 r., pokazało, jak niedopasowane są marzenia dzieci do potrzeb rynku pracy^^2^^. W Wielkiej Brytanii aż jedno na pięcioro dzieci przewiduje dla siebie karierę sportowca. Ponieważ do 11 r. ż. w wyobrażeniach dzieci o pracy dominuje fantazja i nieskrępowana wyobraźnia, nie są to zaskakujące wyniki. Gdy jednak spojrzymy na wnioski z badania OECD z 2020 r., w którym badano plany karierowe 15-latków z 41 krajów, okaże się, że oczekiwania starszej młodzieży są równie nierealistyczne. Ponad połowa 15-latków na świecie (również w Polsce) deklaruje, że będzie pracować w jednym z dziesięciu najbardziej popularnych zawodów^^3^^, nie biorąc pod uwagę setek innych opcji. Taki scenariusz nie ma szans realizacji, o czym możemy się przekonać chociażby analizując statystyki Głównego Urzędu Statystycznego dotyczące zatrudnienia według branż^^4^^.

Może być inaczej. Warto pokazywać młodym ludziom już od dzieciństwa, że rynek pracy jest pełen ciekawych opcji, których jeszcze nie rozważali, w myśl zasady, że **nie można aspirować do przyszłości, o której istnieniu się nie wie**. 

Karierowa edukacja młodzieży leży również w interesie pracodawców. Bez niej na biurku rekruterów nie wyląduje wiele potencjalnych aplikacji, ponieważ osoby, które w młodości nie poznają danej branży, z dużym prawdopodobieństwem nigdy do niej nie trafią (lub dowiedzą się o niej z dużym opóźnieniem). 

Rolą przemyślanego doradztwa edukacyjno-zawodowego – prowadzonego w domu rodzinnym i instytucjach edukacyjnych od najmłodszych lat, a jako obowiązkowe zajęcia od ostatnich klas szkoły podstawowej^^5^^ – jest **przybliżanie dzieciom rynku pracy i przygotowywanie ich do wcześniej wspomnianego miękkiego lądowania w przyszłości.** Absolutnie nie chodzi o to, aby już w przedszkolu czy pierwszych klasach podstawówki dzieci wybrały przyszły zawód, ale aby już na wczesnym etapie życia rozwijały w sobie proaktywną postawę wobec pracy. 

Według obowiązującego od 2019 r. rozporządzenia w sprawie doradztwa zawodowego^^5^^, młodzi ludzie powinni od jak najwcześniejszych lat:

Poszerzanie horyzontów w szkole może się odbywać na wiele sposobów, np. poprzez zapraszanie do klasy przedstawicieli różnych profesji, którzy swoimi zawodowymi historiami zaprzeczają stereotypom, czy organizowanie wycieczek przybliżających uczniom odmienne środowiska pracy (biuro, magazyn, hala produkcyjna, teren). 

Ponieważ nie jest możliwe fizyczne spotkanie z przedstawicielami wszystkich potencjalnych branż, warto korzystać z zasobów internetowych. Dzisiaj, jak nigdy wcześniej, mamy okazję zajrzeć wirtualnie za kulisy wielu zawodów, zamiast polegać jedynie na wskazówkach najbliższych.

Aby pomóc dzieciom i młodzieży – a także nauczycielom – w odkrywaniu świata zawodów, stworzyliśmy Mapę Karier ([https://mapakarier.org](https://mapakarier.org/)). **Dzięki tej bezpłatnej stronie internetowej młodzi ludzie poznają kilkaset potencjalnych ścieżek kariery i dowiadują się, jaka ścieżka edukacyjna do nich prowadzi.** Każdy zawód jest opisany zarówno w wersji męskiej, jak i żeńskiej. To świadoma decyzja, aby nie powielać szkodliwych stereotypów. Świat szybko się zmienia i nietrudno dziś znaleźć zarówno mężczyzn wykonujących zabiegi kosmetyczne, jak i kobiety kierujące budowami.

W odnalezieniu ścieżek kariery najbardziej zgodnych z oczekiwaniami pomaga [Filtr preferencji](https://mapakarier.org/paths?show=preferences), dzięki któremu młodzi ludzie w łatwy i intuicyjny sposób odrzucą zawody, które nie są dopasowane do ich zainteresowań, aby z pozostałych uczynić pole planowania przyszłej ścieżki zawodowej. Z kolei wywiady z cyklu [#ZawodowyStream](https://mapakarier.org/zawodowystream) umożliwiają młodzieży poznanie przedstawicieli ciekawych branż, którzy chętnie opowiadają o kulisach swojej pracy.  

Aby jeszcze mocniej powiązać Mapę Karier z rynkiem pracy, wprowadziliśmy w opisach zawodów sekcję „[Potencjalni pracodawcy”](https://mapakarier.org/paths/occupation/904/redaktor-wydawniczy/male/employers). Tak, jak w zakładce „Przedmioty szkolne” tłumaczymy, do czego w danym zawodzie przydaje się znajomość matematyki czy historii, tak w zakładce poświęconej pracodawcom **pokazujemy, jakie firmy i instytucje zatrudniają specjalistów o opisanych przez nas kompetencjach.** Wszystko po to, by młodzi ludzie mogli budować swoją ścieżkę edukacyjno-zawodową w oparciu o jak najpełniejsze informacje. Uczniowie często znają z codziennego życia logotypy różnych firm, ale nie potrafią dostrzec za nimi ludzkiej pracy i konkretnych umiejętności. 

Wiemy, że uczniowie będą pracować na rynku pracy różniącym się od dzisiejszego. W kolejnych dekadach pojawią się m. in. nowe, pożądane przez pracodawców kompetencje i niestandardowe formy zatrudnienia. Dlatego w Mapie Karier opisujemy również tzw. **zawody przyszłości, czyli ścieżki kariery, które jeszcze nie istnieją lub istnieją od niedawna, odpowiadając na rodzące się zapotrzebowanie związane z trendami społecznymi, technologicznymi czy środowiskowymi.** Chcemy, aby eksploracja zawodów przyszłości była punktem wyjścia do refleksji nad zmieniającym się światem. Opisane przez nas zawody przyszłości to m. in.: [biolog starzenia](https://mapakarier.org/paths/occupation/1703/biolog-starzenia/male), [cyfrowy krawiec](https://mapakarier.org/paths/occupation/1673/cyfrowy-krawiec/male), [konserwator dronów](https://mapakarier.org/sciezki-kariery/1364/k/konserwatorka-dronow/m/konserwator-dronow/) czy [terapeuta końca życia](https://mapakarier.org/paths/occupation/1267/terapeutka-konca-zycia/fem).

Mapa Karier jest stroną internetową polecaną i wykorzystywaną na co dzień w tysiącach szkół w całym kraju. Jesteśmy organizacją non-profit, a naszą misją jest wyrównywanie szans edukacyjnych dzieci i wsparcie w realizacji ich potencjału. Aby to osiągnąć, współpracujemy z osobami i instytucjami, które pragną przyczyniać się do poszerzania wiedzy dzieci i młodzieży o współczesnym rynku pracy i najróżniejszych branżach.

Ponad jedna trzecia dorosłych Polaków twierdzi, że gdyby mogła jeszcze raz pokierować swoją ścieżką kariery, dokonałaby innych wyborów^^6^^. Są to osoby, które nie wykorzystują w pełni swojego potencjału, generując trudne do oszacowania straty zarówno na poziomie osobistym, jak i dla całej gospodarki. I choć nie wszystkich niepowodzeń karierowych da się uniknąć dzięki edukacji (bo niektórych życiowych porażek czy lekcji trzeba po prostu doświadczyć na sobie), to nie ulega wątpliwości, że wybory dokonywane bardziej świadomie i w oparciu o większą wiedzę, są znacznie korzystniejsze.

Gorąco zachęcamy Ciebie jako rodzica, ale również jako przedstawiciela rynku pracy, do angażowania się w doradztwo edukacyjno-zawodowe – zarówno prywatnie, w domu, jak i we współpracy ze szkołą Twojego dziecka. Zapraszamy Cię również do współtworzenia Mapy Karier. Jeśli masz pomysł na nową funkcjonalność na stronie, dodanie [nowej ścieżki kariery](https://mapakarier.org/paths) do naszej bazy lub Twoja instytucja chciałaby z nami [współpracować](https://mapakarier.org/cooperation) - napisz do nas na adres [kontakt@mapakarier.org](mailto:kontakt@mapakarier.org).

Działajmy razem, aby zmieniać edukację na lepsze i pomagać młodym ludziom w jak najlepszym odnalezieniu się na rynku pracy przyszłości.

Artykuł pojawił się również na [blogu firmy Staffly](https://staffly.pl/blog-o-technologii-i-psychologi-w-hr/).

Inne artykuły, które mogą Ci się spodobać: 

Dlaczego używamy feminatywów w Mapie Karier (i Ciebie również zachęcamy)?

Chirurżka, pilotka, inżynierka i strażaczka… Przeczytaj o tym, jak dzięki słowom możemy kształtować świat oraz dawać więcej możliwości sobie i innym. Dowiedz się, dlaczego Mapa Karier wspiera żeńskie nazwy zawodów.

Niektórzy je kochają i promują, gdzie tylko się da, inni walczą z nimi w przestrzeni publicznej. Mowa o **feminatywach, czyli żeńskich nazwach zawodów i funkcji.** *Pielęgniarka*, *nauczycielka*, *malarka*: tu wielu emocji nie ma. *Monterka*, *mikrobiolożka*, *betoniarka-zbrojarka*, *pedagożka*: tu już trudniej zaakceptować nowe brzmienie słowa (nawet podczas pisania tego artykułu słownik edytora tekstów podkreślił je jako nieznane).

Burzliwe dyskusje nad feminatywami to nic nowego. **Zmienia się otaczająca nas rzeczywistość, a wraz z nią język, którego używamy**. Ale to działa również w drugą stronę! Wybór konkretnych słów sprawia, że możemy kształtować otoczenie – to jak postrzegamy siebie i innych. I o tym jest ten artykuł.

[Mapa Karier](https://mapakarier.org/paths) powstała po to, by w atrakcyjny sposób poszerzać wiedzę o rynku pracy i świecie zawodów. **Zależy nam na tym, aby młode osoby mogły jak najlepiej poznać wszystkie możliwości, jakie stoją przed nimi na rynku pracy.**

**Wszystkie zawody opisane w Mapie Karier mają wersję żeńską i męską** (nazwę oraz dedykowany opis zawodu). Feminatywy są naturalną częścią rynku pracy. Dzięki nim chcemy pokazać dzieciom i młodzieży, że w przyszłości mają możliwość wykonywania pracy, która ich/je interesuje i odpowiada ich kompetencjom, niezależnie od płci. W dzisiejszym świecie kompetencje są dużo ważniejsze niż płeć osoby wykonującej dany zawód – obserwujemy coraz więcej kobiet i mężczyzn wykonujących zawody, które kiedyś były przypisane stereotypowo do innej płci.
[](https://mapakarier.org/paths/occupation/1977/biolozka-morska/fem)

Przycisk w każdym opisie zawodu pozwala łatwo przełączyć się na wersję męską/żeńską danego zawodu.

Jak byś się czuł/czuła, gdyby ktoś powiedział Ci, że ten zawód nie jest dla Ciebie, ponieważ jesteś dziewczynką/kobietą albo chłopcem/mężczyzną?

**Choć feminatywy są dość głośnym tematem w mediach, występują również nazwy zawodów w wersji męskiej, które niektórym trudno zaakceptować**. *Pielęgniarka* brzmi bardziej naturalnie niż *pielęgniarz*. Wolimy *kosmetyczkę* niż *kosmetyka,* a także *sprzątaczkę* od *sprzątacza*.

Dlaczego tak się dzieje? Ponieważ od lat jesteśmy przyzwyczajane i przyzwyczajani do tego, że te konkretne zawody są wykonywane dużo częściej przez jedną płeć. Czasem sformułowanie *Możesz być kim chcesz w przyszłości* bywa mylące, ponieważ już od samego początku jesteśmy ograniczane i ograniczani w wyborze tego, co chcemy, nie zdając sobie sprawy z całego wachlarza opcji. Jest dużo bardziej prawdopodobne, że dziewczynka będzie marzyła o zostaniu nauczycielką czy opiekunką zwierząt, a chłopiec strażakiem czy politykiem. Bywa również odwrotnie, ale zdecydowanie rzadziej.

Z drugiej strony jednak, dzieci dość naturalnie używają i tworzą feminatywy. Dla nich świat stoi otworem, a to dorośli często wpływają na to, że przestają używać wersji żeńskich i męskich zawodów w kolejnych latach życia.

**Z nazwami zawodów jest tak, że jeśli są używane, to znaczy, że istnieją**. Używając feminatywów, kształtujemy język, dajemy wybór i akceptujemy.

W lutym 2022 r. Bank BNP Paribas przeprowadził [badanie](https://www.bnpparibas.pl/wystarczyslowo/#!feminatywy) na temat tego, jak język kształtuje rzeczywistość i jak nazwa zawodu (męska, żeńska i neutralna) wpływa na postrzeganie danej profesji przez najmłodszych. W badaniu dzieci miały za zadanie narysować osoby wykonujące konkretne zawody. **Poproszone o narysowanie zawodu nazwanego formą męską (np. naukowiec), prawie 80% dzieci narysowało mężczyznę**. Gdy do zadania użyto formy neutralnej (np. *osoba, której pracą jest prowadzenie eksperymentów naukowych*), stosunek narysowanych mężczyzn i kobiet wynosił 63% do 37%.

https://www.youtube.com/embed/VQyo_SKqO4U

Wynika z tego, że dzieci, prawdopodobnie pod wpływem zachowań i przekonań dorosłych, myślą stereotypowo, przypisując konretne zawody do danej płci, a wzmocnione jest to słowami, których używamy.

Odważmy się kształtować język i rzeczywistość

Co by się więc stało, gdybyśmy używały i używali feminatywów na co dzień, a nie od święta? Być może usłyszymy słowa sprzeciwu i zdziwienie, ale w Mapie Karier uważamy, że warto brzmieć odważnie, bo dzięki temu tworzymy przestrzeń pełną szacunku dla różnorodności. Nie chcemy wykluczać, **chcemy stwarzać świat pełen możliwości**.

Nazywając zawody w wersji męskiej i żeńskiej, czasem trudno nam oswoić się z nowo brzmiącym słowem. Jednak opierając się na [stanowisku Rady Języka Polskiego PAN](https://rjp.pan.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=1861:stanowisko-rjp-w-sprawie-zenskich-form-nazw-zawodow-i-tytulow) w Mapie Karier dodajemy feminatywy (i maskulinatywy, czyli męskie nazwy zawodów i funkcji) do każdego zawodu. Wierzymy, że dzięki opisaniu zawodu *szewca* i *szewczyni* albo *blacharza* i *blacharki*, brzmimy odważnie i przekazujemy tę odwagę dzieciom i młodzieży – do bycia, kim chcą.

A co, jeśli dana kobieta woli nazywać się psychologiem albo lekarzem? To również szanujemy! Chcemy, by każda osoba czuła się dobrze z tym, jak określa swoje stanowisko pracy.

Dzięki feminatywom w Mapie Karier nie tylko staramy się oswoić z nazwami zawodów, które są inkluzywne, ale również **otwieramy dyskusję na temat równości płci na rynku pracy, uwrażliwiamy na różnorodność i walczymy ze stereotypami!** Zmiany w języku są jego naturalną częścią i mają wielką wartość. Otwórzmy się na tworzącą się dzięki nim **różnorodność**. Może się okazać, będzie ona dla wielu młodych osób **źródłem inspiracji zawodowej**.

Co myślisz o feminatywach? Chętnie poznamy Twoją opinię! Napisz do nas: [kontakt@mapakarier.org](mailto:kontakt@mapakarier.org)

Inne artykuły, które mogą Ci się spodobać:

Jak rozmawiać z dziećmi i nastolatkami o zarobkach?


Nie musisz mieć zaawansowanej wiedzy o ekonomii i gospodarce, aby wychować zaradnego finansowo człowieka. Twoje osobiste doświadczenie to ogromny kapitał. Poznaj 5 wskazówek, dzięki którym będziesz lepiej przygotowana/y do rozmów o pieniądzach ze swoim dzieckiem.



Niezależnie od tego czy jesteś rodzicem przedszkolaka czy nastolatka,  warto rozmawiać o tym, skąd jako dorośli mamy pieniądze i jak je wydajemy. **Świadome zarządzanie finansami osobistymi to jedna z najważniejszych kompetencji, w którą możesz wyposażyć dziecko na przyszłość.**

Są domy, w których o pieniądzach się nie rozmawia. Czy to oznacza, że dzieci w nich wychowywane nie mają żadnego pojęcia o finansach? **Rozmowy o pieniądzach (lub ich brak) można przyrównać do rozmów o seksie – jeśli nie poruszasz tych tematów z dziećmi, to nie oznacza, że one nic o tym nie wiedzą.** Po prostu zdobywają informacje w inny sposób: od znajomych, z internetu, z plakatów, czy obserwując domową codzienność. Dziecko analizuje to, co widzi, bo jest ciekawe świata i występujących w nim różnic. Niestety, bez Twojego komentarza dziecko może pewne zjawiska czy zachowania błędnie zinterpretować. Przedszkolak może na przykład uznać, że banknoty drukuje bez limitu bankomat, a nastolatek, że nie odkładasz nic na przyszłość (bo comiesięczny przelew na konto oszczędnościowe to „niewidzialna” czynność).

Pieniądze nie powinny być tematem tabu  lub kwestią, o której trzeba przeprowadzić „tę jedną, kluczową rozmowę”, dzięki której wszystko wreszcie i raz na zawsze stanie się jasne. Wychowanie dziecka w każdym aspekcie, również finansowym, to długotrwały proces. **Rozmowy o pieniądzach powinny być zwyczajnym elementem codziennego życia – tematem poruszanym przy wielu okazjach, od różnych stron, w różnych humorach, gdy wiedzie nam się lepiej lub gorzej.**Brak otwartych rozmów o pieniądzach może sprawić, że dzieci uznają je za coś wstydliwego, złego lub temat dla wybranych.

[Badania](https://mascdn.azureedge.net/cms/the-money-advice-service-habit-formation-and-learning-in-young-children-may2013.pdf) potwierdzają, że najlepiej budować nawyki związane z pieniędzmi od najmłodszych lat. Za 5, 10 czy 15 lat Twoje dziecko przejmie całkowitą odpowiedzialność za swoje finanse. Jeżeli chcemy, aby było do tego przygotowane, zaprośmy je do rozmów o rodzinnym budżecie. **W ten sposób dzieci wyniosą z domu pewien wzór gospodarowania finansami, który następnie świadomie dopasują do swoich potrzeb.** Te kompetencje przydają się jednak już dużo wcześniej niż w dorosłości. Gdy dziecko wydaje kieszonkowe w szkolnym sklepiku czy wyjeżdża na pierwszą kolonię, podejmuje pierwsze decyzje finansowe. Czy wyda całą kwotę od razu? Czy podzieli budżet na liczbę dni i nie będzie przekraczać dziennej stawki?

Rozmowy o pieniądzach należy dostosować do wieku i etapu rozwojowego malucha czy nastolatka. Większość dzieci jest zaciekawiona tematem pieniędzy nie samych w sobie, ale jako elementu rzeczywistości. Tym, skąd one się biorą, co za nie można kupić, dlaczego jedni mają ich więcej, a inni mniej. Kontekstualizuj zatem rozmowy o finansach i pokazuj bezpośredni wpływ pieniędzy na codzienne życie. **Jeżeli ten temat będzie kojarzył się z nudą, dzieci stracą zainteresowanie lub wybiorą inne źródła informacji.**
  

Poniżej, w pięciu praktycznych wskazówkach, dzielimy się z Tobą pomysłami (i przykładami) na to, jakie kwestie finansowe warto poruszać z dziećmi i nastolatkami. Być może wiele z nich już włączasz do codziennych rozmów. Potraktuj je jako propozycję i inspirację.

1. Pokazuj, że pieniądze zarabia się w pracy (najczęściej)

Nadal można usłyszeć od dzieci, że pieniądze biorą się z portfela, skarbonki albo bankomatu. Warto zatem zacząć od podstaw.

Młodszym dzieciom warto wyjaśnić, że **wykonujemy pracę dla kogoś, kto nie ma czasu lub umiejętności, aby sam ją wykonać, i otrzymujemy za to pieniądze.**

Warto operować na konkretnych przykładach. Zacznij od tych znanych dziecku (np. dziadkowie kupują chleb w piekarni, ponieważ nie mają czasu i składników, aby go upiec samodzielnie; wujek kupuje grę komputerową, bo nie umiałby jej sam zaprojektować).

W rozmowie zwracajmy uwagę, że **ludzie nie wykonują pracy za darmo**. Są za nią wynagradzani, w przeciwieństwie do obowiązków, które wykonują albo z konieczności (np. utrzymanie domu w czystości), albo z chęci pomocy innym (pomoc sąsiadom w zrobieniu zakupów czy wolontariat w schronisku dla zwierząt).

Wytłumacz, **na czym polega Twoja praca i za co Ty otrzymujesz pieniądze.** Zachęć dziecko do zadawania pytań rodzinie czy znajomym o charakter ich pracy (oczywiście uprzedź ich o tym wcześniej i poproś, by w miarę możliwości odpowiadali na te pytania).

Aby przybliżyć dzieciom w wieku 5-12 lat rynek pracy, skorzystaj z [Miasta zawodów](https://mapakarier.org/city). Sprawdźcie, na czym polega praca w kilkuset profesjach. To świetna okazja, aby przekonać się, gdzie można pracować i w jak różny sposób można zarabiać pieniądze. Bo przecież praca rodziców to tylko jedna z wielu opcji zarabiania pieniędzy!


**W rozmowach z nastolatkiem możesz wejść w dużo większe szczegóły.** Im więcej aspektów rynku pracy poruszysz, tym lepiej! Przykłady:

Rozmawiając z nastolatkiem o rynku pracy, skorzystajcie z bazy ponad 700 [ścieżek kariery](https://mapakarier.org/paths) w Mapie Karier i poznajcie specyfikę pracy w różnych zawodach. Może to być ciekawy wstęp do dalszych rozmów o planowaniu ścieżki kariery.


Gdzie są pieniądze, które otrzymujemy za pracę?

To ważne pytanie w dobie wirtualnych pieniędzy, gdy **dziecko nie widzi comiesięcznej wypłaty rodziców czy dochodów z firmy.** Pomóż dziecku zrozumieć, jak Twoje zarobki mają się do płacenia w sklepie „kawałkiem plastiku”, telefonem lub gotówką wypłacaną z bankomatu.

Rozmawiając z młodszym dzieckiem, wytłumacz, że bankomat (z którym powiązane jest Twoje konto i karta) jest jak skarbonka –  wypłacisz z niego tylko tyle pieniędzy, ile włożyłaś/eś lub otrzymałaś/eś za pracę.

Rozmawiając z nastolatkiem, wspomnij o dodatkowych aspektach zarabiania, które wpływają na codzienne życie. Przykłady:

Czy dzieci i nastolatki mogą zarabiać pieniądze?

Skoro dorośli zarabiają, to czy osoby niepełnoletnie też mogą? Oczywiście. Warto kształtować przedsiębiorcze postawy od najmłodszych lat.

Pamiętaj jednak, że **dziecko nie powinno otrzymywać pieniędzy za wykonywanie obowiązków domowych.** Kieszonkowe nie służy do nagradzania dziecka za to, co i tak powinno robić, tak jak robi to każdy inny członek rodziny. Nie powinno też być narzędziem do chwalenia dobrego zachowania (i karania złego). Kieszonkowe to dobry sposób, by uczyć **dziecko obchodzenia się z pieniędzmi, oszczędzania i podejmowania decyzji zakupowych**. [Tutaj znajdziesz obszerny tekst](https://jakoszczedzacpieniadze.pl/kieszonkowe-jak-uczyc-dzieci-finansow) omawiający wiele aspektów kieszonkowego.

Wśród dzieci i nastolatków może pojawić się chęć zarobienia dodatkowych pieniędzy. Warto im to umożliwić, **zlecając prace, które nie wchodzą w ich codzienny zakres obowiązków**. Może to być np. sprzedaż gier, z których już nie korzystają, lub opieka nad psem sąsiadów podczas ich nieobecności. Oczywiście, aby pojawiła się możliwość zarobku, musi być na tę pracę faktyczne zapotrzebowanie. I o tym też warto porozmawiać.

**Nastolatka możesz dodatkowo zachęcić do podjęcia oficjalnego zatrudnienia, np. w wakacje.**Według prawa legalnie pracować może osoba, która ukończyła 13. rok życia, oczywiście z ograniczeniami (kompendium aktualnej wiedzy o pracy nieletnich znajdziesz w [artykule](https://interviewme.pl/blog/praca-dla-nieletnich)).

Prace dorywcze, których często podejmują się nastolatkowie, to m. in. [rozdawanie ulotek](https://mapakarier.org/paths/occupation/1371/dystrybutorka-ulotek/male), [testowanie gier komputerowych](https://mapakarier.org/paths/occupation/1211/testerka-gier-komputerowych/male), [pakowanie towaru](https://mapakarier.org/paths/occupation/961/pakowacz-reczny/fem), [tworzenie animacji](https://mapakarier.org/paths/occupation/538/specjalista-animacji/fem), [prowadzenie social media](https://mapakarier.org/paths/occupation/1009/specjalista-mediow-spolecznosciowych/male) czy [praca w kawiarni](https://mapakarier.org/paths/occupation/1024/baristka/fem).

Korzyści płynące z tak wczesnego podjęcia pierwszej pracy to (oprócz dodatkowego zarobku) m. in. **rozwój kompetencji miękkich, samopoznanie, docenienie wartości pieniądza i umiejętność wyceny własnego czasu.**

Czy można zarabiać pieniądze, nie chodząc do pracy?

Niektórzy ludzie mają pieniądze, mimo że nie chodzą do pracy. Twoje dziecko prędzej czy później to zauważy. **Rozmawiając z nastolatkiem, warto przemycić temat „dochodu pasywnego”.**

2. Pokazuj, na co wydajesz pieniądze i co ile kosztuje

Jeśli dziecko wie już, skąd się biorą Wasze pieniądze i gdzie można je przechowywać, wytłumacz również, na co je wydajesz. To druga strona tego samego medalu.

Najłatwiej jest to zrobić poprzez **„wciągnięcie” dziecka w tworzenie lub analizowanie budżetu domowego.**

Z młodszymi dziećmi porozmawiaj o rodzinnych wydatkach, wymieniając duże kategorie kosztów:

Im starsze dziecko, tym bardziej możesz uszczegóławiać wcześniej wymienione kategorie, np.:

…a także dodawać nowe, które być może wcześniej nie byłyby zrozumiałe, takie jak darowizny na cele charytatywne, ubezpieczenie na życie czy inwestycje.

**Oprócz nazwania kategorii wydatków warto uświadomić dziecku i nastolatkowi ich wzajemne proporcje.**

Z młodszymi dziećmi dobrze się sprawdzi zabawa klockami. Niech pudełko klocków reprezentuje Wasze rodzinne, miesięczne dochody. Podziel wszystkie klocki na kategorie wydatków (mniej więcej) i wytłumacz, co ile kosztuje (np. na mieszkanie przeznaczasz większość budżetu, a dużo mniej pieniędzy wydajesz na wyjścia do kina czy teatru).

To dobry moment, aby przedyskutować z dzieckiem, **które koszty musicie ponosić co miesiąc** (bo bez nich Wasza rodzina nie miałaby co jeść lub gdzie mieszkać), **a które chcecie ponosić** (są to zazwyczaj przyjemności, bez których można się obejść, przynajmniej przez jakiś czas). **Spytaj, z których wydatków zrezygnowałoby dziecko w pierwszej kolejności, gdyby na koncie zostało niewiele pieniędzy.** Nawiązanie do takiej rozmowy pomoże Ci w sytuacji, gdy dziecko prosi np. o zakup nieplanowanej zabawki. Nie ukrywaj również swoich zachcianek i powiedz, jak sobie z nimi radzisz, aby nie obciążyć zanadto domowego budżetu. Może odkładasz pieniądze przez kilka miesięcy, aby zakupić nowy czytnik ebooków czy sprzęt sportowy? Może czekasz na promocję lub sprawdzasz oferty używanych produktów?

**Jeśli masz w domu nastolatka/ę, włączaj go/ją w budżetowanie.** Pokaż rachunki, polisy, historię wydatków na koncie, tabelę w Excelu (czy jakąkolwiek inną metodę, która pozwala Ci kontrolować finanse) i wskazuj, co ile kosztuje. **Nawet dla nastolatków wiele podstawowych kosztów jest „niewidocznych”, dopóki ktoś im ich nie uświadomi.** Powiedz o wyzwaniach i błędach, które zdarza Ci się popełniać.

Aby budżet nie był tylko czystą teorią, **zaangażuj nastolatka w wydawanie rodzinnych pieniędzy,** zaczynając od niewielkich zadań, np. prośby o znalezienie najkorzystniejszej oferty zakupu gry planszowej na prezent czy porównanie kosztów i jakości nowej i używanej kanapy, której zakup planujecie do salonu. Warto przy okazji poruszyć kwestię coraz popularniejszych płatności ratalnych, wytłumaczyć jak działa oprocentowanie i porównać koszty przy płatności natychmiastowej i odroczonej. Planowanie wakacji to również świetny moment na naukę planowania (i kontrolowania rzeczywistych) wydatków.

**Rozważ założenie dziecku konta bankowego,** nawet jeśli nie ukończyło jeszcze 13 lat. Na rachunek dziecka możesz przekazywać kieszonkowe (lub jego część), a także wpłacać dodatkowe środki finansowe, np. prezenty od rodziny. Konta dla dzieci posiadają w wielu bankach dodatkowe, ciekawe funkcje, np. możliwość założenia wirtualnej skarbonki na konkretny cel.

**Posiadanie konta, oczywiście kontrolowanego przez rodziców, da dziecku poczucie sprawczości oraz możliwość przetestowania na sobie (i, co ważne, w bezpiecznych warunkach) metod zarządzania finansami,** które obserwuje na co dzień u rodziców. Obsługa uproszczonej bankowości internetowej, wykonanie przelewu czy opłaty BLIKiem w sklepie ‒ to świetna edukacja finansowa w praktyce. Jeśli obawiasz się niekontrolowanych wydatków na koncie córki bądź syna – spokojnie, zazwyczaj ich konto jest powiązane z rachunkiem dorosłego, który reguluje limity wydatków i autoryzuje przelewy zewnętrzne.

3. Tłumacz, od czego zależy wysokość zarobków

Jedni zarabiają więcej, inni mniej. Ten oczywisty fakt, który dzieci zaczną dość szybko zauważać w swoim otoczeniu, **warto wyjaśnić i nie pozostawiać domysłom,**szczególnie gdy Twoje dziecko wchodzi w wiek nastoletni.

**Różnice w wysokości wynagrodzeń to temat do dyskusji, a także wstęp do rozmowy o kompetencjach, które mogą się przydać w przyszłości.**

Podkreśl, że **dochody nie muszą być stałe przez całe życie.** Zazwyczaj dążymy do tego, aby się zwiększały (gdy nabywamy doświadczenia i nowych kompetencji), ale nie zawsze tak jest. Pod wpływem nieprzewidywalnych zdarzeń takich jak choroba, zwolnienie z pracy, upadek firmy czy sytuacja gospodarcza zarobki mogą się zmniejszyć i warto być na to gotowym.

Dodatkowo, **zarobki są ważną motywacją do pracy, ale nie jedyną**. Część osób decyduje się na mniejszą pensję w zamian za coś innego, np. większą satysfakcję z wykonywanych zadań czy możliwość pogodzenia życia zawodowego i rodzinnego.

Nie poprzestawaj na teorii. **Pokaż dziecku, jak w rzeczywistości wyglądają miesięczne wynagrodzenia w różnych branżach.** Z pewnością wciągnie Was [baza zarobków serwisu wynagrodzenia.pl](https://wynagrodzenia.pl/moja-placa#.), w której pensje możecie analizować według zawodów i poziomu doświadczenia.
[](https://wynagrodzenia.pl/moja-placa/ile-zarabia-ksiegowy)

Innym cennym źródłem są dane Głównego Urzędu Statystycznego, które prezentujemy [w Mapie Karier przy opisach zawodów](https://mapakarier.org/paths). Należy pamiętać, że zarobki dotyczą grup zawodowych, a nie poszczególnych profesji. Przykładowo, dane w profilu hydrologa to **uśredniona wartość zarobków dla całej grupy zawodowej fizyków, chemików i innych specjalistów nauk o Ziemi.**

[](https://mapakarier.org/paths/occupation/1091/hydrolog/fem)

Analizując różnice w wynagrodzeniach porozmawiajcie o tym, że wysokość zarobków nie definiuje wartości człowieka. Wysokość zarobków pokazuje jedynie… **wysokość zarobków, bo, jak wiemy, wynagrodzenie zależy od szeregu czynników.** Istnieją przecież zawody absolutnie kluczowe dla społeczeństwa, w których nie zarabia się wiele, ale nie przesądza to w żadnym stopniu o ich wartości.

4. Walcz ze stereotypami dotyczącymi zarobków

Spójrz na poniższe zdania, które rodzic może wypowiedzieć do dziecka:

Programiści faktycznie osiągają wysokie zarobki (zgodnie z branżowymi raportami płacowymi, np. No Fluff Jobs), ale z drugiej strony nie wiadomo jak będzie wyglądać rynek pracy za kilka, kilkanaście lat.

Prawdą jest również, że przeciętne wynagrodzenia przedsiębiorców są wyższe niż etatowców, jednak prowadzenie własnej działalności nie jest dla każdego i nie wiemy przecież, czy akurat nasze dziecko jako przedsiębiorca zarobi więcej od swoich kolegów i koleżanek w innej pracy.

**Unikaj udzielania pozornie nieszkodliwych rad, które opierają się na Twoich przekonaniach, a nie na faktach. Ważne jest, by nauczyć dziecko odróżniać obiektywne informacje od opinii.**

Uważaj również na stereotypy płciowe dotyczące rynku pracy. **Rozmawiaj o zarobkach i świecie zawodów dokładnie tak samo z córką i synem.** Pokazuj, że każda ścieżka kariery jest tak samo właściwa dla dziewczyn, jak i dla chłopaków.

Tak jak nauczyciel jest dla ucznia obrazem systemu edukacji, tak Ty dla Twojego dziecka jesteś źródłem pierwszych przekonań o pieniądzach i pracy.

**To, co mówisz, jest ważne, ale najważniejsze jest to, co robisz i na ile Twoje słowa są spójne z Twoimi zachowaniami.**

Nie obawiaj się, że dasz dziecku zły przykład (chyba że toniesz w długach, a regularną pensję wydajesz w pierwszej kolejności na zachcianki). **W edukacji finansowej jest miejsce na błędy, wyciąganie wniosków i wspólną, rodzinną naukę.**

Na pewno warto pokazać dziecku, że Twoje podejście do pieniędzy to niejedyna słuszna droga. Istnieją różne strategie zarządzania finansami. Każdy dorosły wybiera, w jaki sposób gospodaruje pieniędzmi i to jest w porządku (dopóki nie wpada w finansowe tarapaty).

Jeśli chcesz wiedzieć więcej, zachęcamy do lektury **artykułów na stronie [finansiaki.pl](https://finansiaki.pl/) oraz pobrania [poradnika dla rodziców „Finansiaki to my!”](https://finansiaki.pl/ksiazka-finansiaki-to-my/),**w którym znajdziesz wiele wartościowych wskazówek nt. edukacji finansowej Twojego dziecka.


Mam nadzieję, że po lekturze czujesz się zainspirowana/y do codziennych rozmów z dzieckiem i nastolatkiem o finansach. Masz pytania lub sugestie? A może chcesz podzielić się własnym doświadczeniem? Napisz do nas: [kontakt@mapakarier.org](mailto:kontakt@mapakarier.org).

Artykuł powstał w ramach **współpracy Mapy Karier z Santander Bank Polska,** dla którego edukacja finansowa dzieci i młodzieży jest jedną z najważniejszych sfer zaangażowania społecznego. Bank od 2016 r. realizuje projekt [Finansiaki](https://finansiaki.pl/), aby ułatwić rodzicom i nauczycielom wprowadzanie dzieci w świat finansów i przedsiębiorczości.

Jak rozmawiać z dziećmi i nastolatkami o zarobkach?

Wskazówki dla rodziców dzieci i nastolatków od przedszkola do matury. Zasoby karierowe dla Twojego dziecka.

Strefarodzica

Blog dla rodziców

Najnowsze artykuły

Temat miesiąca

Odkrywaj zawody

Eksploruj Ścieżki kariery

Spacer po Mieście zawodów

Strefa Młodzieży

Zasoby dla Twojego dziecka

Zaangażuj się