Jak wybrać szkołę ponadpodstawową cz. 2: Czas na Twój wybór!

Wybór dalszej ścieżki edukacji po ukończeniu podstawówki nie jest łatwy. Dowiedz się, jakie kryteria wyboru wziąć pod uwagę, a także kto może Ci pomóc w podjęciu tej ważnej decyzji.

Poniższy artykuł to już część 2. naszego cyklu „Jak wybrać szkołę ponadpodstawową?”. W części 1. „[Różnice między liceum, technikum a szkołą branżową](https://mapakarier.org/blog/112/jak-wybrac-szkole-ponadpodstawowa-cz-1-roznice-miedzy-liceum-technikum-a-szkola-branzowa/)” zapoznasz się z charakterystyką różnych typów szkół, które możesz wybrać po podstawówce, poznasz ich podstawowe cechy np. ile trwa nauka w tych placówkach i które przygotują Cię do matury i umożliwią kontynuację edukacji na studiach. 

Podjęcie decyzji o tym, jaką szkołę wybrać po ukończeniu podstawówki, nie jest łatwe. Być może to nawet dla Ciebie pierwsza tak poważna decyzja życiowa. Czasami Twój wybór będzie mocno ograniczony z uwagi na dostępność szkół ponadpodstawowych w Twojej okolicy, czasem ograniczeniem okażą się Twoje oceny i/lub wyniki egzaminu ósmoklasisty. 

**To bardzo ważne, by poznać wszystkie dostępne opcje dalszego kształcenia, szczegółową ofertę szkół, ale także przemyśleć, jakie kwestie są dla Ciebie naprawdę istotne.** Może ważne jest to, by szkoła była blisko Twojego miejsca zamieszkania? Może chciał(a)byś jak najszybciej zacząć się uczyć zawodu, który już wybrałeś/aś? Może najistotniejszy jest dla Ciebie profil klasy i rozszerzenia konkretnych przedmiotów? A może oferta zajęć pozalekcyjnych?

Kryteria wyboru, które możesz wziąć pod uwagę:

Jeśli chcesz, skorzystaj z przygotowanej przez nas tabeli, która pomoże Ci uporządkować ocenę szkół, które rozważasz, pod kątem wybranych przez Ciebie kryteriów.

Oczywiście wymienione przez nas aspekty to nie jest zamknięty katalog, możesz jeszcze dodać do niego inne kryteria, które są dla Ciebie istotne przy wybieraniu szkoły ponadpodstawowej.

Jeśli spodobało Ci się proponowane przez nas narzędzie i uważasz je za przydatne, możesz podzielić się nim ze swoimi rówieśnikami :-) 

Jak uzyskać informacje z wymienionych powyżej kryteriów wyboru?

Wskazówka 1. Strony internetowe i profile w mediach społecznościowych

Wiele informacji na temat szkół znajdziesz na stronach internetowych placówek, a także w ich mediach społecznościowych. Przejrzyj oficjalne (i nie tylko :-)) profile szkół np. na Facebook’u czy Instagramie. Możesz wtedy zobaczyć, czy uczniowie biorą udział w konkursach i olimpiadach, jakie projekty są realizowane w szkole, jakie odbywają się imprezy i eventy.

Wskazówka 2. Rozmowy z uczniami lub absolwentami&nbsp;

Porozmawiaj z uczniami lub absolwentami szkoły, którą jesteś zainteresowany. Możesz poszukać takich osób wśród starszych znajomych lub nawiązać kontakt poprzez media społecznościowe. Zwróć uwagę na konta na Instagramie - są często kopalnią wiedzy o danej placówce :-)

Warto udać się na Dni Otwarte, do placówek, które Cię interesują. Szkoły organizują je z reguły na wiosnę. Możesz wtedy sprawdzić dojazd, zobaczyć budynek szkoły, usłyszeć prezentację oferty edukacyjnej, a także porozmawiać z uczniami, a nawet nauczycielami. 

Żeby zapoznać się z ofertą różnych szkół w jednym czasie i miejscu, możesz udać się na tzw. Targi Edukacyjne. Targi odbywają się najczęściej w marcu i są organizowane w większości miast, czasem stacjonarnie, a czasem online. Informacji o nich szukaj na oficjalnych miejskich stronach internetowych lub u szkolnego koordynatora doradztwa zawodowego.

Jeśli jest to dla Ciebie istotne, możesz sprawdzić, jaką pozycję zajmuje szkoła w różnych rankingach. Pamiętaj, by sprawdzić, na jakiej podstawie są one układane - wyników matur, czy może liczby olimpijczyków? Zastanów się, co będzie tu dla Ciebie najważniejsze. Najpopularniejsze rankingi szkół ponadpodstawowych przygotowują Fundacja Edukacyjna „Perspektywy”: [www.licea.perspektywy.pl](http://www.licea.perspektywy.pl/), [www.technika.perspektywy.pl](http://www.technika.perspektywy.pl/) oraz Portal Edukacyjny „waszaedukacja.pl”: [Ranking Liceów 2024](https://waszaedukacja.pl/ranking/polska/licea) i [Ranking Techników 2024](https://waszaedukacja.pl/ranking/polska/technika). A jeśli interesuje Cię ranking innego typu, który bierze pod uwagę zaangażowanie uczniów w realizację samodzielnych projektów, zobacz [Ranking Szkół Zwolnieni z Teorii 2024](https://zwolnienizteorii.pl/ranking). 

Porównaj wszystkie dostępne opcje kształcenia, biorąc pod uwagę różne aspekty. **Zastanów się, co jest dla Ciebie ważne i czego chcesz, oceń realnie swoje możliwości i dopiero wtedy podejmij decyzję.**

Jesteś w wieku nastoletnim? Może kończysz niedługo podstawówkę i zastanawiasz się "co dalej"? Zapisz się na nasz bezpłatny cykl mailowy! Szczególnie z myślą o 8-klasistach stworzyliśmy 7 wiadomości na 7 dni tygodnia. Nasze wyzwanie nazwaliśmy "Wybierz szkołę w tydzień", bo pomoc w tym wyborze jest głównym celem kursu, ale w każdym mailu zachęcamy Cię też do refleksji na swoimi preferencjami, mocnymi stronami i szkolnymi mitami. [Dołącz teraz](https://mapakarier.org/kontakt/wybierz-szkole-w-tydzien/)!

Jeśli potrzebujesz więcej praktycznych wskazówek, znajdziesz je w nagraniu webinaru [Jak wybrać szkołę po podstawówce](https://newsletter.mapakarier.org/webinar8klasa2024/)?, który prowadziła Marta Wrzosek - doradczyni zawodowa w Mapie Karier (po zarejestrowaniu się dostaniesz od nas link do nagrania).

Fakty a opinie o szkołach ponadpodstawowych&nbsp;

Przymierzając się do wyboru szkoły ponadpodstawowej, na pewno rozmawiasz z wieloma osobami – rówieśnikami, znajomymi, rodzicami i innymi dorosłymi. W rozmowach tych padają czasem różne stwierdzenia, np.:

Wszystkie te zdania mają ze sobą coś wspólnego. Co? **SĄ TO OPINIE. Nie są obiektywne – stanowią jedynie przekonania, a nie fakty.** 

To ważne, by wysłuchać opinii innych, ale pamiętaj, że czasem nie są one poparte żadnymi weryfikowalnymi danymi i nie zawsze się sprawdzają. 

Kończąc szkołę podstawową, zastanów się przede wszystkim, czy chcesz skierować się już w stronę konkretnego zawodu. Jeśli jesteś zdecydowany/a, w jakiej branży chcesz w przyszłości pracować – warto rozważyć możliwości kształcenia zawodowego zamiast ogólnokształcącego. 

Aby poznać fakty na temat szkół ponadpodstawowych, zapoznaj się z naszym artykułem „[Różnice między liceum, technikum a szkołą branżową](https://mapakarier.org/blog/112/jak-wybrac-szkole-ponadpodstawowa-cz-1-roznice-miedzy-liceum-technikum-a-szkola-branzowa/)”, z którego dowiesz się więcej o poszczególnych typach szkół, m. in. ile trwa nauka, ile jest przedmiotów rozszerzonych, które szkoły przygotują Cię do matury i jeszcze więcej informacji!

**Jeśli pomimo zapoznania się z różnymi możliwościami kształcenia, nie wiesz jaką szkołę wybrać, warto udać się do doradcy edukacyjno-zawodowego.** Doradca pomoże Ci poznać lepiej siebie samego, zastanowić się, jakie masz potrzeby i gdzie je najlepiej zrealizujesz. Doradcy mają też wiedzę o aktualnej ofercie edukacyjnej i o kryteriach rekrutacji. 

Doradcę zawodowego znajdziesz w szkole lub rejonowej poradni psychologiczno-pedagogicznej – konsultacje ze specjalistami w tych miejscach odbędziesz bezpłatnie. Niektórzy doradcy oferują też takie usługi prywatnie, wówczas za konsultacje trzeba zapłacić. 

O tym, gdzie jeszcze szukać wsparcia w wyborze dalszej drogi edukacyjno-zawodowej przeczytasz w artykule [Nie jesteś sam(a)! Kto może Ci pomóc w wyborze drogi zawodowej?](https://mapakarier.org/blog/156/nie-jestes-sama-kto-moze-ci-pomoc-w-wyborze-drogi-zawodowej/)

To ważne, byś posłuchał/a też opinii swoich rodziców oraz innych życzliwych Ci dorosłych. Skontaktuj się ze starszymi kolegami i koleżankami – przechodzili rekrutację do szkoły ponadpodstawowej niedawno, więc udzielą Ci cennych wskazówek i podzielą się opinią o szkołach, które sami wybrali. **Pamiętaj jednak, że ostatecznie decyzja należy do Ciebie! I choć to żadna tragedia, jeśli nie dostaniesz się do szkoły pierwszego wyboru, to ważne, by spróbować znaleźć dla siebie najlepsze możliwe miejsce – w końcu to tam spędzisz najbliższe lata życia :-)**

Inne artykuły ze Strefy Młodzieży, które mogą Ci się spodobać:

Specjalistka ofert cyfrowych

Projektantka emocji

Projektantka magazynów energii

Specjalistka zaawansowanej odzieży

Jak zrealizować cel - a nie tylko o nim myśleć.

Marzysz o czymś od dłuższego czasu, ale wciąż nie jesteś w stanie zrealizować celu? Wielokrotnie poddawałeś_aś się na drodze do osiągnięcia tego, co jest dla Ciebie ważne? Zastanawiasz się, dlaczego planowane cele nie zawsze zostają zrealizowane? Dowiedz się jak skutecznie wyznaczać cele, aby cieszyć się z ich osiągnięcia.

Postanowienia, cele i nawyki – jak to działa?

“Nowy Rok - Nowy/a Ja!” - brzmi znajomo? Czy wiesz, że większość tego typu wizji przeważnie spełza na niczym? Wiele osób przyznaje się, że zapał do realizacji postanowień noworocznych ucieka tak szybko, jak sylwestrowy nastrój, a dawne nawyki wracają w błyskawicznym tempie. Zastanawiasz się, dlaczego tak się dzieje?

Wyjaśnienie nie jest skomplikowane. Większość planowanych celów noworocznych jest wynikiem chwilowych emocji, którym często nie towarzyszy głębsza analiza. Przeważnie też w takich sytuacjach cel bywa “rzuconym na wiatr” hasłem, pozbawionym konkretów. “W tym roku schudnę”, “będę się lepiej uczyć”, “rzucę słodyczę” - to niemal slogany reklamowe, które nie niosą ze sobą precyzyjnych ustaleń. Bo czy jeśli schudnę 1 kilogram to mój upragniony cel zostanie osiągnięty? A co właściwie oznacza “lepiej się uczyć”? Czy trójka z matematyki to już lepiej? W ten sposób rodzi się nam więcej pytań o sam cel, niż konkretnych dróg do jego realizacji.

Problem dotyczy rzecz jasna nie tylko postanowień noworocznych, choć stanowią one dobry przykład. 

Brytyjski autor książek, Paul Arden powiedział "Nie mając przed sobą celu, trudno go osiągnąć." Trudno się z tym nie zgodzić. Jak więc powinniśmy ustalać nasze cele, aby miały szansę się urzeczywistnić? 

Określenie celu – poznaj metodę SMART

**Dobrze sformułowany cel to podstawa do zrealizowania tego, o czym marzymy**. Jeśli zatem zdecydowałaś/eś już co planujesz osiągnąć, zastanów się czy w swoim postanowieniu jesteś precyzyjny/a. Tutaj z pomocą przychodzi metoda SMART. 

W skrócie – **metoda SMART to sposób formułowania celów, który zwiększa szansę ich realizacji.** Jak zapewne wiesz, słowo “smart” oznacza “mądry” lub “sprytny”. Ale nazwa tej metody to przede wszystkim akronim, który określa pięć elementów, jakie powinien posiadać dobrze sformułowany cel. Najtrafniej obrazuje to poniższa ilustracja:

Dobrze sformułowany cel powinien być **konkretny i precyzyjny (specific).** “Będę się lepiej uczyć” - tak skonstruowany cel nie zawiera żadnych konkretów, dlatego, że określenie “lepiej” jest bardzo subiektywne. Dla jednej osoby sukcesem będzie trójka, dla innej co najmniej piątka. **“Będę zdawał sprawdziany co najmniej na czwórkę” - tu już klaruje się konkretne stwierdzenie, co oznacza, że pierwszy element planowania został zrealizowany.**

Cel powinien być **mierzalny (measurable)** - czy jestem w stanie oszacować i zmierzyć mój cel? Jeśli będę otrzymywać ze sprawdzianów planowane czwórki, to jest to najlepsza miara osiągniętego sukcesu.

Cel musi być **osiągalny (achievable)**. Jest to etap, w którym ustalamy cel w taki sposób, aby był on jednocześnie ambitny, jak i nie wykraczał poza nasze możliwości i zasoby. Warto mieć wysokie aspiracje i planować działania, które wymagają od nas zaangażowania i motywacji,  jednak musisz pamiętać, że ustalenie zbyt wygórowanego celu może w konsekwencji pogłębić naszą frustrację, gdy uświadomimy sobie, że osiągnięcie sukcesu przekracza nasze możliwości. Warto mierzyć siły na zamiary :) 

W licznych źródłach możesz znaleźć także informację, że litera A w słowie SMART oznacza **attractive (atrakcyjny)**. Niezależnie od sytuacji, warto skupić się również na tym aspekcie. Atrakcyjny cel to taki, który motywuje nas do działania i podejmowania wyzwań. Osiągnięcie efektu daje nam satysfakcje i poczucie, że nauczyliśmy się czegoś nowego.

Cel powinien być też **realistyczny (realistic).** Jeśli do tej pory zakres Twojej wiedzy wahał się między ocenami 2 i 3, to postanowienie, że od tej chwili zaczniesz otrzymywać głównie piątki, wydaje się mało realne (choć nie niemożliwe). Przed ustaleniem celu warto zatem przeanalizować swoje zasoby - umiejętności, możliwości i perspektywy.

Cel musi być **umiejscowiony w czasie (timely).** Jeśli nie ustalimy konkretnego terminu osiągnięcia celu, istnieje ryzyko, że jego realizację będziemy przekładać w nieskończoność. Warto zatem przeanalizować w jakim czasie jesteśmy w stanie zrealizować nasze marzenie. Data nie musi zawierać konkretnego dnia, ale ważne, żeby była określona i oczywista dla nas samych.

Planowanie - ważny krok na drodze do sukcesu!

Już jest - nasz precyzyjnie ustalony cel! Czas zaplanować jego osiągnięcie. **Podobnie jak przy wyznaczaniu, plan realizacji powinien być realistyczny i uwzględniać zasoby, które masz do dyspozycji, takie jak umiejętności, czas, możliwości finansowe, czy też wsparcie innych osób.**

Warto podzielić trasę prowadzącą do osiągnięcia wyznaczonego celu na mniejsze, łatwiejsze do zrealizowania etapy. Jeśli celem jest np. uzyskanie oceny bardzo dobrej z danego przedmiotu na zakończenie roku szkolnego, zacznij od analizy i zaplanowania, jakie działania będziesz musiał/a podjąć “po drodze” (zakres materiału do opanowania, sprawdziany, kartkówki). Przemyśl czy będzie Ci do tego potrzebna pomoc (dodatkowe zajęcia, wsparcie kolegi/koleżanki itp.). Stwórz sobie plan działania lub zanotuj chociaż najważniejsze punkty, które pomogą Ci osiągnąć cel. Warto takie notatki zawsze mieć w zasięgu ręki. Pamiętaj, aby unikać przeładowania planu – zbyt ambitne założenia mogą szybko prowadzić do wypalenia.

Sprawdzaj regularnie postępy swoich działań, żeby ocenić, czy podjęte kroki prowadzą w dobrą stronę. Jeśli uważasz, że coś nie działa - zmodyfikuj plan.

*Źródło:* [Freepik](https://www.freepik.com/)

Wymówki - jak walczyć z ograniczeniami?

Być może znany Ci jest cytat amerykańskich mówców motywacyjnych Jacka Canfielda i Marka Victora Hansena: ,,**Człowiek ma w życiu albo wymówki, albo wyniki”.** Jedną z największych przeszkód w realizacji naszych marzeń i celów stanowią właśnie wymówki. Jeśli nie mamy w sobie wystarczająco dużo motywacji, to istnieje ryzyko, że prędzej czy później pojawi się przeszkoda, która zablokuje nasze działania. 

Pamiętaj jednak, że trudności i nagłe nieoczekiwane przeszkody, są czymś normalnym. Nie zawsze jesteśmy w stanie przewidzieć wszystko, co może utrudnić osiągnięcie naszego sukcesu. **Przeszkody są jednak po to, aby je pokonywać i przeważnie nie istnieją sytuacje bez wyjścia. Szukaj rozwiązań, potraktuj trudności jako kolejne wyzwania, które tylko wzmocnią Twoją motywację do działania!** Pamiętaj, że sukces nie zawsze przychodzi od razu. 

Może zainspiruje Cię film [Jak osiągnąć cel? - 8 skutecznych wskazówek na to jak wyznaczać cele](https://www.youtube.com/watch?v=1-dZQLE4Dvg&app=desktop&ab_channel=WirusWiedzy)

https://www.youtube.com/embed/1-dZQLE4Dvg

Zdarzają się czasem sytuacje, na które nie mamy wpływu (np. choroba). Mogą one nie raz pokrzyżować nasze plany. Jeśli jednak będziesz wystarczająco zdeterminowany/a, nie musisz rezygnować z dążenia do celu! Czasem wystarczy jedynie przesunąć go w czasie lub nieco zmodyfikować - decyzja należy do Ciebie :)

Masz pytania dotyczące artykułu? A może chcesz podzielić się własnym doświadczeniem związanym z osiągnięciem wyznaczonego przez siebie celu? Napisz do nas: [kontakt@mapakarier.org](mailto:kontakt@mapakarier.org)

Inne artykuły na blogu, które mogą Ci się spodobać:

Praca przed 18-tką - praktyczny poradnik.

Czy wiesz, że w Polsce możesz zacząć legalnie zarabiać jeszcze przed ukończeniem 18 lat? Sprawdź, jakie prace i na jakich warunkach możesz wykonywać.

Zasadniczo przepisy polskiego prawa zezwalają na pracę na podstawie umowy o pracę osobom, które mają od 15 do 18 lat. 

Jeśli ukończysz 15 lat, możesz zostać zatrudniony/a w celu przygotowania zawodowego. Oznacza to, że masz możliwość rozpoczęcia kształcenia dualnego w danym zawodzie, przyuczenia do wykonywania określonej pracy lub nauki zawodu u pracodawcy. Wtedy zarówno pracujesz, jak i zdobywasz wiedzę teoretyczną i konkretne umiejętności, niezbędne do pracy w danym zawodzie.

Więcej o tym, czym jest i jak wygląda kształcenie dualne, przeczytasz [tutaj>>](https://mapakarier.org/blog/139/czym-jest-i-jak-wyglada-ksztalcenie-dualne-w-rzemiosle/). 

Kształcenie dualne w rzemiośle, przyuczenie zawodowe i nauka zawodu kończą się egzaminem zawodowym. 

**Ważne! Pracowników młodocianych do ukończenia 18 roku życia dotyczy także obowiązek szkolny, co oznacza, że jednocześnie musisz kontynuować naukę.**

Jeśli masz ukończone 16 lat, możesz zacząć pracę nie związaną ze zdobywaniem konkretnego zawodu/wykształcenia zawodowego. Może to być tylko jedna z prac lekkich, takich jak np.:

*Źródło:* [https://www.pip.gov.pl/dla-sluzb-bhp/porady-prawne/zatrudnianie-pracownikow-mlodocianych](https://www.pip.gov.pl/dla-sluzb-bhp/porady-prawne/zatrudnianie-pracownikow-mlodocianych)

Pracodawca, który planuje Cię zatrudnić, musi przygotować spis prac lekkich, które będzie chciał Ci powierzyć, i skonsultować go z lekarzem medycyny pracy. Taką listę musi następnie  zatwierdzić jeszcze okręgowy inspektor pracy. Te procedury służą temu, żeby mieć pewność, że wykonywane przez Ciebie zadania nie będą zbyt niebezpieczne lub obciążające dla Twojego zdrowia.  

Będziesz też musiał/musiała spotkać się z lekarzem medycyny pracy, który skieruje Cię na wstępne badania – lekarz musi ocenić, czy możesz pracować na konkretnym stanowisku. Pracodawca będzie musiał zapewnić Ci szkolenie z zasad bezpieczeństwa i higieny pracy – podobnie jak dorosłym pracownikom. 

Tak jak pełnoletni pracownicy, podpiszesz też umowę, w której zostaną zawarte szczegóły dotyczące czasu pracy, zadań zawodowych i wynagrodzenia. Możesz zostać zatrudniony/zatrudniona na umowę o pracę lub umowę zlecenie. Chcesz wiedzieć, czym się od siebie różnią? Sprawdź tę infografikę:

*Źródło:* [https://prawawpracy.pl/](https://prawawpracy.pl/)

Więcej o różnicach między konkretnymi typami umów przeczytasz [tutaj>>](https://mapakarier.org/blog/159/umowa-o-prace-zlecenie-dzielo-a-moze-b2b-praktyczny-przewodnik-po-umowach/).

Jeżeli masz mniej niż 16 lat, możesz wykonywać czynności zarobkowe na rzecz określonych podmiotów,  nie tylko w celu zdobycia zawodu, ale również po to, by zdobywać nowe doświadczenie i rozwijać swoje kompetencje. Musisz jednak spełnić następujące warunki:

Czego nie możesz robić w pracy przed 18-tką?

Nie możesz wykonywać prac niebezpiecznych dla Twojego  życia, zdrowia i rozwoju psychofizycznego, takich jak:

Nie możesz także pracować przy sprzedaży alkoholu i wyrobów tytoniowych.

Wykaz prac, których nie mogą wykonywać pracownicy młodociani, znajdziesz [tutaj>>](https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20230001240/O/D20231240.pdf).

**Ważne! Jeśli masz 16 lat lub więcej możesz wykonywać niektóre prace wzbronione tylko jeżeli jest to niezbędne do odbycia przygotowania zawodowego.** **Zatrudnienie takie nie może mieć charakteru** **pracy** **stałej, lecz ma ograniczać się do zaznajamiania Ciebie z czynnościami niezbędnymi do odbycia przygotowania zawodowego.**

Ile godzin dziennie możesz pracować przed 18-tką?

**Ważne! Jeśli będziesz pracować dłużej niż 4,5 godziny w ciągu doby, pracodawca musi Ci zapewnić 30 minutową przerwę. Długość tej przerwy wlicza się do czasu pracy – czyli np. jeśli pracowałeś 5 godzin danego dnia, to Twój czas pracy wynosi 5,5 godziny.**

Ważne! Jeśli pracujesz u więcej niż jednego pracodawcy – np. sprzątasz w jednym miejscu, a w innej firmie zbierasz truskawki, to musisz drugiemu pracodawcy przynieść zaświadczenie o zatrudnieniu w pierwszym miejscu pracy, żeby mógł ustalić, na ile godzin może Cię zatrudnić**. Limit czasu pracy obowiązuje łącznie u wszystkich pracodawców – czyli np. jeśli w wakacje możesz pracować maksymalnie 7 godzin na dobę, to u jednego pracodawcy np. 4 h, a u drugiego 3 h).**

**Pracodawca nie może Cię zatrudniać w godzinach nocnych, czyli między 22:00 a 6:00, ani w godzinach nadliczbowych.**

Nocna przerwa w pracy w Twoim przypadku musi trwać nieprzerwanie co najmniej 14 godzin. To znaczy, że np. jeśli jednego dnia skończysz pracę o 20:00, to pracodawca nie może wymagać od Ciebie rozpoczęcia pracy następnego dnia o 7:00 rano. Możesz zacząć pracę najwcześniej o 10:00.

Przysługuje Ci też w każdym tygodniu pracy prawo do co najmniej 48 godzin nieprzerwanego odpoczynku, przypadającego na niedzielę.

A co z urlopem, gdy pracujesz przed 18-tką?

Po przepracowaniu 6 miesięcy na umowę o pracę uzyskasz prawo do 12 dni roboczych urlopu, a po kolejnych 6 miesiącach – do 26 dni. To oznacza, że łącznie w pierwszym roku pracy będziesz mieć 38 dni urlopu (12+26).

W każdym następnym roku pracy będzie przysługiwać Ci 26 dni urlopu, aż do roku, w którym ukończysz 18 lat – wtedy będziesz mieć do wykorzystania 20 dni na wypoczynek.

Jeśli jednocześnie chodzisz do szkoły i pracujesz, urlop możesz wykorzystać tylko w trakcie ferii zimowych lub wakacji.

Twoje wynagrodzenie nie może być niższe niż minimalne stawki ustalone na dany rok. W 2025 r. stawki wynoszą:

**Wynagrodzenie brutto** to całkowita płaca przed odliczeniem podatków oraz składek.

Rozpoczynając pracę jako osoba niepełnoletnia możesz zdobyć pierwsze doświadczenia zawodowe i zacząć zarabiać własne pieniądze. Możesz też jednocześnie zdobyć kwalifikacje do wykonywania konkretnego zawodu. Będziesz pracować krócej niż pełnoletni pracownicy, a zakres Twoich obowiązków będzie mniejszy - dzięki temu praca nie będzie dla Ciebie zbyt obciążająca i pozwoli Ci spokojnie kontynuować naukę.

Mamy nadzieję, że ten artykuł pomógł Ci zrozumieć, na jakich zasadach możesz pracować przed ukończeniem 18. roku życia. Jeśli masz jeszcze jakieś pytania lub wątpliwości, zajrzyj na stronę kampanii Państwowej Inspekcji Pracy [Legitna praca.](https://prawawpracy.pl/)

Masz pytania? A może masz pomysł na temat kolejnego wpisu? Napisz do nas: kontakt@mapakarier.org. Więcej karierowych wskazówek znajdziesz na [instagramie Mapy Karier](https://www.instagram.com/mapa.karier/) - zaobserwuj nas!

Umowa o pracę, zlecenie, dzieło, a może B2B? Praktyczny przewodnik po umowach.

Jakie są różnice między czterema typami umów, które może Ci zaproponować pracodawca? Dowiedz się, która z nich będzie dla Ciebie najkorzystniejsza i nie daj się zaskoczyć w pierwszej pracy. Od rodzaju  umowy zależy m.in. to, jaki przelew dostaniesz na konto.

Wyobraź sobie, że czytasz ogłoszenie o pracę. Podoba Ci się zakres obowiązków i spełniasz wymagania. Proponowana kwota brutto to 5,5 tys. PLN. Oczywiście, zanim zaaplikujesz, **zastanawiasz się, jaką część tej kwoty zobaczysz co miesiąc na koncie**. 

Wchodzisz do kalkulatora wynagrodzeń i… okazuje się, że **otrzymujesz cztery różne odpowiedzi**, między którymi różnica wynosi aż 1000 PLN!

Źródło: [Kalkulator wynagrodzeń pracuj.pl](https://zarobki.pracuj.pl/kalkulator-wynagrodzen/5500-brutto)

**To, jaką kwotę dostaniesz „na rękę”, zależy od rodzaju umowy, który podpiszesz z pracodawcą.** Jednak nie tylko od tego. 

Przykładowo, na powyższej grafice na pierwszy rzut oka najmniej korzystna wydaje się umowa zlecenie. **Jednak jeśli zaznaczysz, że jesteś studentem do 26. roku życia, otrzymasz na rękę aż 5,5 tys. PLN, czyli kwota netto wyniesie dokładnie tyle, ile kwota brutto, i będzie wyższa niż przy innych typach umów.** Jest to związane z tym, że osoby do 26 r.ż. są zwolnione z podatku dochodowego, a studenci – z opłacania składek.

Pamiętaj zatem, że zapisy w umowie (jak również Twój wiek oraz to, czy jesteś studentem) wpływają na to:

**Aby nie być stratnym w wymiarze finansowym i nie tylko, warto się upewnić (w ogłoszeniu o pracę lub na rozmowie kwalifikacyjnej), jakie typy umowy proponuje pracodawca.**

Przyjrzyjmy się każdej z tych czterech opcji. 

Jest to opcja uważana za **najbezpieczniejszą**. Wybierz ją, jeśli zależy Ci na stabilności zatrudnienia, stałych zarobkach i nawiązaniu dłuższej współpracy z pracodawcą. 

Zapisy umowy o pracę są regulowane **kodeksem pracy** (w przeciwieństwie do wszystkich innych typów umów, które reguluje kodeks cywilny), więc:

**Umowa o pracę stawia Cię w najlepszej sytuacji, gdy planujesz powiększenie rodziny lub zakup domu/mieszkania.** Banki przychylniej patrzą na wnioski kredytowe złożone przez osoby zatrudnione na umowę o pracę (szczególnie, jeśli masz podpisaną umowę na czas nieokreślony).

**Zalety umowy o pracę mogą być czasami jej wadami** – szczególnie dla młodych osób ceniących swobodę i elastyczność.

Pamiętaj, że zapisy umowy obowiązują również Ciebie, a nie tylko pracodawcę, to znaczy:

Twoja praca może być również ściśle nadzorowana. 

Dodatkowo, **umowa o pracę jest „drogą” umową, czyli taką, w której Twoja wypłata jest mocno obniżana przez podatki i obowiązkowe składki.** Przeciętnie na rękę dostaniesz około trzy czwarte kwoty brutto oferowanej przez pracodawcę (to wartość orientacyjna, bo dokładny procent zależy m.in. od wysokości wynagrodzenia).

Podpisując umowę zlecenie, zgadzasz się na **wykonywanie określonej czynności**. Jest to umowa dająca większą elastyczność niż umowa o pracę i **bardzo korzystna finansowo dla osób do 26 roku życia, które jednocześnie studiują**.

Jeśli chcesz – ale nie jest to obowiązkowe – przy umowie zlecenie możesz opłacać składkę chorobową i, w razie potrzeby, przebywać na zwolnieniu lekarskim.

**Do umowy zlecenie pracodawca może wprowadzić wiele dodatkowych zapisów, które będą dla Ciebie korzystne – warto dowiedzieć się, czy w Twojej sytuacji jest taka możliwość. To kwestia negocjacji i również dlatego warto choć trochę znać się na umowach.**

**Kosztem elastyczności jest mniejsza stabilność zatrudnienia.** Umowa zlecenie nie podlega kodeksowi pracy, a kodeksowi cywilnemu, więc podpisując taką umowę, w rozumieniu przepisów kodeksu pracy, nie stajesz się „pracownikiem", a „zleceniobiorcą". Nie masz zatem ochrony, na którą mogą liczyć osoby zatrudnione na o umowę o pracę.

Co to oznacza w praktyce? Gdy zajdziesz w ciążę czy ulegniesz wypadkowi, nie jesteś chronion_ przed zwolnieniem (jeśli jednak opłacasz dobrowolną składkę chorobową/wypadkową, możesz liczyć na zasiłek).

Umowa o dzieło różni się od umowy zlecenie przede wszystkim tym, że jej rezultatem ma być konkretny efekt, **a nie sam fakt wykonywania pracy**. Innymi słowy, nie ma znaczenia jak długo i w jakim miejscu pracujesz nad dziełem – liczy się rezultat, i to za niego otrzymasz wynagrodzenie. 

Rozważ umowę o dzieło, jeśli efektem Twojej pracy jest np.:

Podstawową zaletą jest **pełna dowolność sposobu, miejsca i czasu wykonywania dzieła**. Nie musisz się tłumaczyć zleceniodawcy z tego, jak, gdzie i kiedy pracujesz, **o ile rezultat jest zgodny z ustaleniami**. 

Możesz tworzyć dzieło wieczorami, po zajęciach na studiach, na działce czy podczas  wakacji. 

Przy umowie o dzieło płacisz jedynie podatek i nie odprowadzasz składek. W efekcie kwota na rękę może być wyższa niż przy umowie o pracę czy umowie zlecenie. 

Dodatkowo, **nie zawsze możesz podpisać umowę o dzieło.** Jeśli chcesz dorobić jako kasjer(ka) w sklepie odzieżowym, w grę wchodzą jedynie umowa o pracę lub umowa zlecenie, ponieważ obsługujesz klientów, ale nie tworzysz konkretnego dzieła.

Podsumowując, **umowa o dzieło gwarantuje mniejszą stabilność** **zatrudnienia niż umowa o pracę czy umowa zlecenie**. Dla wielu osób może się to jednak okazać zaletą (np. jeśli nie chcą wiązać się z pracodawcą na dłużej).

Ta forma umowy – zwana również samozatrudnieniem – zakłada, że **posiadasz działalność gospodarczą (lub możesz ją założyć przed podjęciem pracy)**. Będziesz zatem świadczyć usługi na rzecz pracodawcy jako firma, a nie jako osoba fizyczna. 

Wspominam o tym typie umowy, ponieważ staje się coraz popularniejszy, szczególnie wśród pracowników biurowych.

Jako szef własnej firmy masz dużą elastyczność pracy (co jednak nie zawsze się sprawdza w praktyce). Sam(a) możesz wybrać formę opodatkowania i korzystać z różnych ulg dla przedsiębiorców. 

**W przypadku B2B możesz często liczyć na wyższe wynagrodzenie na rękę**, ponieważ pracodawca nie musi odprowadzać za Ciebie składek (więc jest skłonny zaoferować wyższą kwotę). Dodatkowo, w pierwszych dwóch latach działalności możesz korzystać z tzw. preferencyjnych stawek ZUS. 

Umowa B2B daje Ci również niezależność, ponieważ stajesz się przedsiębiorcą, który może współpracować z wieloma firmami jednocześnie, i nie musi tłumaczyć się z tego, gdzie i kiedy pracuje.

**Podstawową wadą samozatrudnienia jest to, że formalnie nie jesteś pracownikiem ani nawet zleceniobiorcą firmy, a zatem** **nie masz przywilejów pracowniczych** (m.in. urlopu wypoczynkowego). 

Spoczywa na Tobie również więcej obowiązków formalnych (np. musisz dbać o księgowość i samodzielnie odprowadzać składki). Gdy pracujesz w oparciu o inne typy umów, tymi kwestiami zajmuje się pracodawca.

Twoim pierwszym krokiem przed podjęciem pracy powinno być **podpisanie umowy**, ponieważ zawiera ona informacje o Twoich prawach (m.in. prawo do wynagrodzenia). Gdy zapisy umowy zostaną złamane, swoich praw możesz dochodzić w sądzie. **Jeśli nie podpiszesz umowy, niestety będzie to niemożliwe.** Zadbaj zatem o swoje interesy i podpisz umowę przed rozpoczęciem pracy. 

Pamiętaj również, że **możesz pracować w oparciu o kilka umów jednocześnie.** Gdy pracujesz na etacie, możesz się podjąć dodatkowego zlecenia czy dzieła, a także prowadzić działalność gospodarczą. 

**Żaden z typów umów nie jest lepszy czy gorszy.** Są one po prostu różne i każda z nich będzie Ci odpowiadać w różnych sytuacjach. Przykładowo:

Różne typy umów funkcjonują właśnie po to, aby zapewnić dogodne rozwiązania w zależności od etapu w życiu, na którym się znajdujesz. 

Aby jednak skorzystać z zalet każdego rodzaju umowy, musisz znać specyfikę każdej z nich. Gratuluję Ci zatem dobrnięcia do końca artykułu. 

**Mam nadzieję, że wiesz już, na co zwracać uwagę w ogłoszeniach o pracę i podczas rozmów kwalifikacyjnych, a także czym kierować się w negocjacjach z pracodawcą.**

Jeśli chcesz sprawdzić, ile zapamiętał_ś z artykułu, zapraszam Cię do [interaktywnego quizu](https://h5p.pistacja.tv/wp-admin/admin-ajax.php?action=h5p_embed&id=2326) :-)

Masz pytania dotyczące umów lub innych kwestii związanych z pierwszą pracą? Napisz do nas: [kontakt@mapakarier.org](mailto:kontakt@mapakarier.org).

Od 5 lat pracuję w Vision Express, swoją karierę rozpoczynałam właśnie w tej firmie – na początku jako Doradca Klienta, a od dwóch lat pełnię rolę Dyrektora Salonu. Ukończyłam studia licencjackie na kierunku Inżynieria Organizacji i Zarządzania oraz magisterskie na kierunku Organizacja i Zarządzanie - studia menedżerskie na Uniwersytecie Ekonomicznym w Krakowie.  Jestem absolwentką programu rozwojowego Lider 1.0, organizowanego przez Vision Express dla Doradców Klienta w celu doskonalenia kompetencji menedżerskich.

Magdalena Stołowska

Milena Olesiejuk 
Po skończeniu liceum przeprowadziłam się na studia do Warszawy i jednocześnie zaczęłam pracę w Vision Express na stanowisku Doradcy Klienta i tak to trwa do dziś z różnymi przygodami i awansami po drodze. Prawie 17 lat pełniłam funkcję Dyrektora Salonu, a po wzięciu udziału w programie rozwojowym Lider 2.0, dostałam propozycję awansu i jestem właśnie w trakcie szkolenia na stanowisko Dyrektora Regionalnego.


Milena Olesiejuk 

Relacje w soczewce, czyli o pracy Doradcy Klienta w salonie optycznym

Jako kierowniczka ds. zrównoważonego rozwoju (Sustainability Manager) w White Star Real Estate odpowiada za koordynację zagadnień ESG (Environmental, Social, Governance). Z wykształcenia jest inżynierem budownictwa - ukończyła studia magisterskie na Politechnice Warszawskiej, a także studia podyplomowe „Zasady Zrównoważonego Rozwoju dla Biznesu. Transformacja Klimatyczna”. W swojej codziennej pracy zwiększa świadomość ekologiczną, dbając o to, aby budynki, za które jest odpowiedzialna, były zrównoważone od etapu projektowania do budowy

Agnieszka Wójcicka -Krupa

Etyczne budownictwo, czyli praca kierowniczki ds. zrównoważonego rozwoju

Senior Leasing Manager w firmie CPI, z ponad 20-letnim doświadczeniem zawodowym zdobytym w międzynarodowych firmach, aktualnie odpowiada za tworzenie i realizację strategii leasingowych w takich obiektach, jak galerie handlowe czy retail parki.
Jest magistrem w zakresie marketingu i reklamy Akademii Humanistycznej w Pułtusku oraz absolwentem podyplomowych studiów zarządzania nieruchomościami Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, a także studiów Real Estate Stowarzyszenia Pośredników w Obrocie Nieruchomościami (posiada licencję brokerską .nr 16107).


Jacek Malicki

Jak znaleźć najemców do centrum handlowego, czyli o pracy leasing managera

Development Director w CPIPG Polska; od 20 lat działa w sektorze nieruchomości komercyjnych, gdzie początkowo pracował jako projektant, pełnił funkcje nadzoru inwestorskiego, następnie jako kierownik projektu w firmach deweloperskich. Obecnie odpowiada za cały cykl życia procesu inwestycyjnego projektów nieruchomościowych.
Absolwent Politechniki Warszawskiej i SGH. 


Mikołaj Płonka

Inwestycje w branży nieruchomości, czyli czym zarządza dyrektor ds. rozwoju? 

Baza inspiracji o edukacji i karierze. Blog dla młodzieży. Zawody przyszłości. Ścieżki kariery dopasowane do Ciebie.

StrefaMłodzieży

Blog dla młodzieży

Najnowsze artykuły

Temat miesiąca

Narzędziownik

Eksploruj Ścieżki kariery

Filtr preferencji

Inspiracja zawodowa na dziś

NOWOŚĆ!

#ZawodowyStream

Ostatnie streamy

Karierowy niezbędnik

Baza inspiracji
o edukacji
i karierze zawodowej

Znajdź nas w sieci

Zawody przyszłości

Odkryj ścieżki kariery według kategorii