Szkoła jako lokalne centrum doradztwa zawodowego
Autor: Marta Wrzosek; Ostatnia aktualizacja: 09.01.2023
Szkoły naturalnie skupiają wiele grup zainteresowanych rozwojem dzieci i młodzieży, dzięki czemu są właściwym miejscem na tworzenie lokalnych centrów doradztwa zawodowego. W jaki sposób dyrektor szkoły może krok po kroku wprowadzić i skutecznie realizować doradztwo zawodowe? Przeczytaj artykuł pełen praktycznych porad i wskazówek!
Artykuł został opublikowany w Miesięczniku Kierowniczej Kadry Oświatowej Dyrektor Szkoły 11/2022 i jest adresowany do liderów oświaty, jednak każdy koordynator i/lub osoba odpowiedzialna za realizację doradztwa zawodowego w szkole znajdzie w poniższej publikacji wiele praktycznych porad i wskazówek dotyczących organizacji działań doradczych w placówce oświatowej.
Znacząca rola szkoły w integrowaniu społeczności lokalnej
Szkoły w sposób naturalny skupiają lokalną wspólnotę. Szkolna przestrzeń, uczniowie, nauczyciele i wychowawcy, ale także rodzice – stanowiący społeczność sąsiedzką, nierzadko powiązaną też relacjami biznesowymi – to elementy, które sprawiają, że szkoły stają się właściwym miejscem na tworzenie lokalnych centrów doradztwa zawodowego, ponieważ spotykają się tam wszystkie zainteresowane tym procesem grupy.
W zasadniczy – obok edukacji – obowiązek szkół, czyli wychowanie, od lat włączone jest doradztwo zawodowe. Obecnie w prawie oświatowym „przygotowywanie uczniów do wyboru zawodu i kierunku kształcenia” jest wskazane jako jeden z celów funkcjonowania systemu oświaty w Polsce. Aby osiągnąć ten cel, nauczyciele, pedagodzy i wychowawcy mają wskazany do realizacji szereg zadań, określonych w treściach programowych szkolnego doradztwa zawodowego. Szkoła musi zapewnić uczniom możliwość 1. Poznania samego siebie, pokazać im 2. Świat zawodów i rynek pracy, zapoznać ich z 3. Rynek edukacyjny i koncepcją uczenia się przez całe życie, a także nauczyć ich 4. Planowania własnego rozwoju i wesprzeć w podejmowaniu decyzji edukacyjno-zawodowych. Realizacja tych treści to niemałe wyzwanie, dlatego istotne będzie pozyskanie wsparcia ze strony szeroko rozumianego otoczenia szkoły.
Moduły tematyczne treści programowych z zakresu doradztwa zawodowego wskazanych jako obowiązkowe do realizacji znajdują się w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 lutego 2019 r. w sprawie doradztwa zawodowego.
W niniejszym artykule na podstawie Rekomendacji PowerED Doradztwo zawodowe w wyrównywaniu szans edukacyjnych (https://power-ed.pl/) pokazuję, jak w 10 krokach sprawić, by szkoła stała się lokalnym centrum doradztwa zawodowego:
1. Opracuj obowiązkowe dokumenty z zakresu doradztwa zawodowego.
2. Zadbaj o powołanie odpowiedniego koordynatora doradztwa zawodowego.
3. Stwórz w szkole zespół ds. doradztwa zawodowego.
4. Zapewnij uczniom możliwość odbycia indywidualnych rozmów doradczych.
5. Współpracuj z radą rodziców.
6. Twórz sieć sojuszników wokół szkoły.
7. Współpracuj ze szkołami i placówkami z kolejnych etapów edukacyjnych.
8. Zgłaszaj potrzeby swojej szkoły do organu prowadzącego.
9. Zgłaszaj potrzeby swojej szkoły do organu prowadzącego.
10. Stań się prawdziwym autorytetem i liderem społeczności lokalnej.
Moja szkoła lokalnym centrum doradztwa zawodowego w 10 krokach – praktyczne porady:
KROK 1: Opracuj obowiązkowe dokumenty z zakresu doradztwa zawodowego.
Wspomniane już rozporządzenie oraz ustawa z 14.12.2016 r. – Prawo oświatowe (Dz.U. z 2021 r. poz. 1082 ze zm.) nakazują szkołom prowadzenie działań z zakresu doradztwa zawodowego. Ich organizacja powinna być opisana w dwóch dokumentach:
- wewnątrzszkolnym systemie doradztwa zawodowego (WSDZ), który jest elementem statutu szkoły,
- programie realizacji doradztwa zawodowego.
Zgodnie z prawem oświatowym, wspomniane dokumenty opracowuje doradca zawodowy lub inny wyznaczony przez dyrektora nauczyciel (nauczyciele) odpowiedzialny za realizację doradztwa w szkole (art. 4 ust. 3 r.d.z.). Warto jednak zaangażować w ten proces wszystkie grupy zainteresowane rozwojem edukacyjno-zawodowym uczniów, m.in. wszystkich nauczycieli (szczególnie wychowawców klas) i pracowników pedagogicznych.
Dyrektorze, osobiście zadbaj, by te dokumenty nie były suchymi konstruktami teoretycznymi. Niech w krótkiej i zwięzłej formie opisują to, co naprawdę w szkole robicie lub zamierzacie robić. Warto je opracować w sposób przemyślany, np. podczas szkoleniowej rady pedagogicznej, przy okazji której zaproszony ekspert pokaże, w jaki sposób każdy nauczyciel może w ramach swoich lekcji realizować doradztwo zawodowe. To pozwoli na korzystanie z tych dokumentów długie lata (WSDZ) bądź przy niewielkim tylko corocznym modyfikowaniu.
O tym, jak poprawnie stworzyć dokumentację w tym zakresie, opowiedziała prof. UAM dr hab. Małgorzata Rosalska w webinarze Mapy Kariery Czas na WSDZ – jak zaplanować i ewaluować doradztwo zawodowe w szkole?
KROK 2: Zadbaj o powołanie odpowiedniego koordynatora doradztwa zawodowego.
Szkolny doradca zawodowy (lub osoba pełniąca jego obowiązki) ma wiele zadań i obowiązków do realizacji (art. 5 ust. 1 r.d.z.):
dokonywanie systematycznej diagnozy potrzeb uczniów;
prowadzenie zajęć z zakresu doradztwa zawodowego;
koordynowanie realizacji WSDZ i programu;
wspieranie nauczycieli i wychowawców w realizowaniu elementów doradztwa;
koordynowanie działalności informacyjno-doradczej szkoły, w tym gromadzenie, aktualizowanie oraz udostępnianie informacji edukacyjnych i zawodowych właściwe dla danego poziomu kształcenia.
Wspominałam, że w razie braku doradcy zawodowego przepisy oświatowe pozwalają dyrektorowi wskazać jako odpowiedzialnego za realizację wymienionych zadań innego nauczyciela/nauczycieli lub specjalistę szkolnego. Zdając sobie sprawę z realiów oświatowych, trzeba jednak dostrzec, jak ogromne szanse stwarza zatrudnienie etatowego pracownika, który będzie specjalizował się w doradztwie zawodowym. Istnieje wiele rozwiązań – może to być:
nauczyciel przedmiotowy, któremu część etatu zamieni się z pensum nauczycielskiego na pensum specjalisty (wyzwaniem będzie uzyskanie pozwolenia organu prowadzącego);
pedagog/psycholog szkolny, którego specyfika pracy pozwala na podjęcie się koordynacji działań doradczych oraz prowadzenie indywidualnych rozmów z uczniami;
nauczyciel ze świetlicy lub biblioteki szkolnej, którego zachęcimy do zdobycia kwalifikacji doradczych.
Ważne, byś Ty, dyrektorze, dostrzegł, że gdy doradca będzie będący pracownikiem szkoły, członkiem rady pedagogicznej i całej szkolnej wspólnoty, będzie mógł z odpowiednią wiedzą i zaangażowaniem budować pozycję Twojej placówki jako lokalnego centrum doradztwa zawodowego.
KROK 3: Stwórz w szkole zespół ds. doradztwa zawodowego.
Wszyscy nauczyciele w szkole muszą rozumieć, że doradztwo zawodowe realizowane jest nie tylko przez działania doradcy, ale też podczas zajęć z wychowawcą, lekcji przedmiotowych, spotkań organizowanych w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej, a nawet wycieczek, imprez i innych aktywności szkolnych. Dobrze, by świadomie realizowali treści programowe z zakresu doradztwa w ramach swoich zadań edukacyjno-wychowawczych.
W planowaniu i realizacji doradztwa warto też wykorzystać zasoby nauczycieli: ich pomysły, doświadczenie, znajomość potrzeb wychowanków, a nawet sieć zawodowych kontaktów – członkowie grona pedagogicznego mogą być ogromnym wsparciem dla doradcy. Dlatego powołaj, dyrektorze, zespół ds. doradztwa zawodowego, w skład którego wejdą np. szkolny koordynator doradztwa, specjalista – doradca zawodowy, nauczyciel doradztwa (możliwe, że wszystkie te funkcje pełni jedna osoba), przedstawiciel zespołu psychologiczno-pedagogicznego, przedstawiciel zespołu wychowawczego, nauczyciel podstaw przedsiębiorczości, opiekun samorządu uczniowskiego oraz inne osoby posiadające cenną wiedzę i doświadczenie.
Więcej o wdrażaniu i realizacji doradztwa w szkole i o tym, dlaczego warto powołać zespół ds. doradztwa zawodowego, przeczytasz w artykule Doradztwo zawodowe w szkole ponadpodstawowej cz. I – jak to ogarnąć organizacyjnie?
KROK 4: Zapewnij uczniom możliwość indywidualnych konsultacji z zakresu doradztwa.
Znajdujący się u progu ważnych decyzji dotyczących dalszej ścieżki rozwoju edukacyjnego lub zawodowego młodzi ludzie często potrzebują rozmowy z ekspertem, który pomoże im dokonać wyboru, odpowiadając na pytania i wątpliwości. Dobrze, by mieli możliwość indywidualnego spotkania, gdyż niektóre z tych pytań są zbyt osobiste, by zadać je na forum klasy podczas lekcji doradztwa zawodowego.
I tu pojawia się kolejna korzyść z sytuacji, gdy doradca jest osobą zatrudnioną w szkole – ma bowiem wgląd do dziennika, widzi wyniki w nauce i osiągnięcia ucznia, ale także obserwuje go w różnych sytuacjach, więc może lepiej pomóc mu odkryć zasoby i mocne strony.
Jeśli jednak nie udało się w szkole zatrudnić specjalisty, który zapewniłby młodzieży profesjonalne rozmowy doradcze, warto wyznaczyć kogoś, z kim każdy uczeń mógłby zastanowić się nad swoim rozwojem, np. mentora szkolnego (wychowawca, nauczyciel) lub mentora wolontariusza (absolwent, rodzic). Być może organ prowadzący zgodzi się zatrudnić choć na kilka dyżurów w tygodniu doradcę spoza szkoły – z poradni psychologiczno-pedagogicznej, instytucji publicznej lub prywatnej. Jeśli nie, poszukaj, dyrektorze, wsparcia u sojuszników szkoły – namów na sfinansowanie konsultacji dla uczniów radę rodziców bądź lokalnych przedsiębiorców.
Pamiętaj, by specjaliście prowadzącemu indywidualne konsultacje doradcze zapewnić przestrzeń do pracy w stałym, odpowiednio do potrzeb urządzonym miejscu (w jego wygospodarowaniu i wyposażeniu miejsca też mogą pomóc sojusznicy i partnerzy szkoły). I upewnij się, że uczniowie wiedzą, gdzie, kiedy i z kim mogą porozmawiać o swojej karierze.
Wartościową pomocą w przygotowaniu się do prowadzenia indywidualnych konsultacji doradczych może być Praktyczny Poradnik „Indywidualne doradztwo zawodowe – ROZMOWA DORADCZA”, napisany przez Martę Wrzosek – doświadczoną doradczynię zawodową i ekspertkę Mapy Karier.
KROK 5: Współpracuj z radą rodziców.
Duży wpływ na to, które obszary rozwoju uczniów będą priorytetem w danym roku szkolnym, ma rada rodziców, ponieważ jej kompetencją jest uchwalanie – w porozumieniu z radą pedagogiczną – programu wychowawczo-profilaktycznego szkoły. Warto też, by zaopiniowała program realizacji doradztwa zawodowego, ponieważ jej pomysły i propozycje mogą być bardzo cenne. Rodzice często gotowi są zaoferować swoją wiedzę, doświadczenie, zasoby, a nawet znajomości, by zorganizować atrakcyjne działania edukacyjne.
Rada rodziców może wesprzeć szkołę w finansowaniu i organizacji zajęć czy wydarzeń realizujących założenia WSDZ. Szkoła natomiast może (i powinna) zapraszać rodziców do wspólnej realizacji różnych przedsięwzięć z zakresu doradztwa zawodowego, np. cykli spotkań klas z przedstawicielami różnych zawodów (gośćmi mogą być rodzice bądź ich współpracownicy) albo wycieczek do miejsc pracy.
Zobacz, jak przedstawić rodzicom uczniów klas VII i VIII wprowadzenie zajęć z „doradztwa zawodowego” do planu lekcji i pokazać im ideę szkolnego doradztwa: Drogi rodzicu… - list o tym, dlaczego doradztwo zawodowe jest ważne.
KROK 6: Twórz sieć sojuszników wokół szkoły.
Szkoły nie funkcjonują w próżni, lecz w środowisku lokalnym są jednym z centralnych elementów, na którym w dużym stopniu skupiają się oczekiwania i nadzieje mieszkańców. W otoczeniu szkoły można odnaleźć wielu naturalnych sojuszników – są to wszystkie osoby, grupy i instytucje, które mogą wesprzeć jej działalność, np. władze lokalne, inne placówki oświatowe, organizacje pozarządowe, instytucje kulturalne, firmy, media.
Tacy partnerzy mogą ułatwić przybliżanie uczniom realiów rynku pracy i ogólnie realizację działań doradczych poprzez m.in.:
organizowanie spotkań z przedstawicielami różnych zawodów oraz wycieczek zawodoznawczych;
prowadzenie ciekawych zajęć, warsztatów, kursów, treningów kompetencji;
diagnozę zasobów uczniów z pomocą odpowiednich narzędzi, np. przez pracowników działów HR;
umożliwienie realizacji stażów i praktyk.
Dyrektorze, spróbuj też pozyskać sponsorów, którzy mogliby np. zakupić dla szkoły pomoce naukowe powiązane tematycznie z ich branżą, a nawet urządzić nowoczesną pracownię chemiczną czy biologiczną, w której następnie przedstawiciele firmy będą w ramach wolontariatu pracowniczego prowadzić dla uczniów dodatkowe zajęcia dotyczące swojej branży. Pamiętaj, by zadbać o transparentność i etyczność wszelkich tego typu wspólnych projektów.
KROK 7: Współpracuj ze szkołami i placówkami z kolejnych etapów edukacyjnych.
Aby młodzi ludzie stojący przed koniecznością dokonania wyboru dalszej drogi edukacyjno-zawodowej mieli jak najpełniejszą wiedzę o dostępnych możliwościach, szkoła powinna nawiązać współpracę z okolicznymi placówkami oświatowymi – szkołami z wyższego etapu kształcenia, uczelniami – i zapraszać do siebie ich przedstawicieli, by odpowiedzieli na pytania uczniów.
W roli takich gości świetnie sprawdzą się absolwenci, którzy i tak przecież często odwiedzają byłą szkołę, chcąc np. spotkać się z ulubionymi nauczycielami. Przy okazji mogą podzielić się z młodszymi kolegami swoim doświadczeniem i praktycznymi wskazówkami co do procesu rekrutacji czy realiów w wybranej przez siebie placówce.
KROK 8: Zgłaszaj potrzeby swojej szkoły do organu prowadzącego.
Do właściwej realizacji działań z zakresu doradztwa zawodowego szkoły potrzebują pomocy organów prowadzących i władz samorządowych, ponieważ:
od tych instytucji pochodzą bieżące informacje m.in. o rekrutacjach, wydarzeniach czy projektach organizowanych na poziomie powiatu;
te instytucje decydują w sprawie etatów specjalistów,
od nich można ubiegać się o przyznanie nauczycielom godzin ponadwymiarowych, np. na prowadzenie konsultacji doradczych, oraz środki na realizację innowacji pedagogicznych czy dofinansowanie ciekawych projektów edukacyjnych.
Jako dyrektor masz prawo sygnalizować potrzeby swojej szkoły i – poniekąd – społeczności lokalnej. Jeśli w trzech okolicznych placówkach oświatowych (nawet jeśli są z różnych etapów edukacyjnych) brakuje wykwalifikowanego doradcy zawodowego i wszyscy dyrektorzy zgłoszą taką potrzebę, być może uda się pozyskać osobę, która zgodzi się podzielić etat doradczy między wszystkie zainteresowane podmioty.
Ponadto władzom lokalnym czasem łatwiej nawiązać współpracę z wartościowymi dla szkół partnerami, np. przedsiębiorcami, oraz zorganizować systemowo wsparcie w postaci programu praktyk i staży, a może nawet mentoringu przedstawicieli biznesu i poszczególnych zawodów.
KROK 9: Dbaj o kariery swoich nauczycieli.
Aby dobrze wykonywać swoje obowiązki, nauczyciel musi mieć motywację wewnętrzną, która prowadzi do zaangażowania w pracę. Ważnym aspektem jest też stała chęć poprawy jej jakości oraz dbanie o swój rozwój. Prezentując taką postawę, spełnieni zawodowo nauczyciele stają się dobrym wzorem, a nawet mentorami rozwoju dla uczniów. Jednak żeby tak się stało, najpierw grono pedagogiczne samo powinno zostać objęte działaniami z zakresu doradztwa zawodowego.
Dyrektor szkoły powinien aktywnie troszczyć się o rozwój osobisty i zawodowy swoich nauczycieli, i to nie tylko poprzez zachęcanie ich do realizacji stopni awansu czy organizację szkoleń. Postaraj się zapewnić swoim nauczycielom możliwość rozmowy z mentorem – być może sam jako lider placówki wejdziesz w tę rolę? Inspiruj do realizacji ciekawych projektów edukacyjnych lub innowacji pedagogicznych, do ukończenia studiów, zdobycia nowych kwalifikacji. Powinieneś wyposażyć swoich nauczycieli w umiejętności potrzebne do planowania i rozwijania swojej kariery i umożliwić im poznanie narzędzi do pracy nad sobą. A może któryś z nich ma tyle wiedzy eksperckiej, że możesz rekomendować go u władz lokalnych lub zaprzyjaźnionej firmy szkoleniowej do prowadzenia kształcenia w innych placówkach z dziedziny, w której się specjalizuje?
KROK 10: Stań się prawdziwym autorytetem i liderem społeczności lokalnej.
Dyrektorzy często pełnią swoją funkcję wiele lat, czasem nawet kilkadziesiąt, ale i bez tak długiego stażu stają się rozpoznawalni w lokalnej społeczności, na ulicy pozdrawiają ich kolejne pokolenia uczniów i rodziców, zwracając się zwyczajowo „panie dyrektorze, pani dyrektor”. Dyrektor szkoły bez wątpienia posiada autorytet formalny. A co z osobistym?
Realizacja doradztwa zawodowego w szkole na najwyższym możliwym poziomie, czyli prawdziwa dbałość o przyszłe dorosłe życie uczniów, jest etycznie głęboko słuszna. Jeśli będziesz, dyrektorze, dbał o te działania, wpłynie to korzystnie na wizerunek szkoły i możliwości jej rozwoju (np. poprzez wartościowe partnerstwa i współprace). Wpłynie to również korzystnie na budowę Twojej osobistej marki. Troszcząc się o rozwój osobisty i zawodowy swoich uczniów i nauczycieli, możesz stać się prawdziwym autorytetem znanym jako innowacyjny i patrzący w przyszłość mentor karier dzieci i dorosłych.
Doradztwo zawodowe w wyrównywaniu szans edukacyjnych
Podstawową wartością przyświecającą doradztwu zawodowemu jest dobro dzieci i młodzieży. Podejście to wynika z humanistycznych idei, które opierają się na odpowiedzialności społecznej, otwartym myśleniu o nauce i rozwoju, dążeniu do samorealizacji człowieka oraz wartościach takich jak godność i szacunek.
Kiedy w 2021 r. w trakcie wydarzenia PowerED, wspólnie z 90 ekspertami fundacja Katalyst Education opracowała rekomendacje dla dyrektorów szkół, samorządów, sektora prywatnego i pozarządowego wskazujące, jak wprowadzać doradztwo zawodowe do szkół, aby wspierać rozwój i wyrównywać szanse wszystkich uczniów, chodziło nie tylko o osadzenie tych wskazówek w realiach systemu oświaty, ale też o to, by odnosząc się do prognoz nadchodzącej przyszłości, podkreślić, że moralnym obowiązkiem szkół jest przygotowanie uczniów do dorosłości.
Wierzymy, iż rekomendowane przez nas działania będą wdrażane w placówkach oświatowych zarówno z chęci zaopiekowania się rozwojem uczniów, jak i aktywnego kształtowania przyszłości, w której ludzkości uda się skutecznie działać na rzecz zapobiegania wykluczeniu społecznemu i edukacyjnemu, bezrobociu oraz biedzie.
Autorka:
Marta Wrzosek – pedagog i ekspert w zakresie doradztwa zawodowego w edukacji. Pracuje w oświacie publicznej. Autorka Poradnika „Indywidualne doradztwo zawodowe – Rozmowa doradcza” oraz współautorka ogólnopolskich rekomendacji dla dyrektorów szkół, samorządów, sektora prywatnego i pozarządowego „PowerED – Doradztwo zawodowe w wyrównywaniu szans edukacyjnych”. Od 2020 r. współtworzy Mapę Karier.
Artykuł powstał na bazie treści Rekomendacji PowerED „Doradztwo zawodowe w wyrównywaniu szans edukacyjnych” i zawiera cytaty autorskie z tej publikacji. W Rekomendacjach PowerEd znajdziesz rozwinięcie i uszczegółowienie naszych propozycji na organizację i realizację doradztwa zawodowego w systemie edukacji.
Inne artykuły na blogu, które mogą Ci się spodobać:
- Rekomendacje PowerED: jak zapobiegać niepowodzeniom karierowym
- Orientacja zawodowa w klasach I-III. Podstawy prawne, teorie rozwojowe i pomysły na zajęcia
Masz pytania dotyczące artykułu? A może chcesz podzielić się własnym doświadczeniem z realizacji skutecznego doradztwa zawodowego w szkole? Napisz do nas: kontakt@mapakarier.org