5 rzeczy, o których warto pamiętać, rozmawiając z dzieckiem o ścieżce edukacyjno-zawodowej

Autor: Anna Sowińska; Ostatnia aktualizacja: 10.10.2024

Być może zastanawiasz się, jak wesprzeć swoje dziecko w wyborze szkoły czy ścieżki zawodowej. Z jednej strony, jako rodzic, chcesz podzielić się własnym doświadczeniem i uchronić przed nietrafionymi decyzjami, z drugiej strony przychodzi refleksja: nie chcę narzucać swojego zdania. Z licznych rozmów przeprowadzonych z rodzicami nastolatków odnoszę wrażenie, że dorośli mają poczucie stąpania po kruchym lodzie, przez co kwestię doradzania chętnie oddaliby w ręce specjalistów. Co jednak możemy zrobić jako rodzice bez korzystania z pomocy doradcy? Poznaj 5 prostych wskazówek.

Z badań przeprowadzonych przez Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej w 2011 roku wynika, że największy wpływ na decyzje zawodowe dzieci wywierają rodzice. Z jednej strony taki wynik nie powinien być zaskoczeniem. Z drugiej zaś – niektórym rodzicom trudno w to uwierzyć (szczególnie, gdy obserwują tzw. bunt nastolatka) i jako główne źródła inspiracji wskazaliby raczej znajomych swoich dzieci, media czy też panującą obecnie modę. I choć czynniki te również mają niebagatelny wpływ na młodzież, to jednak w ich przekonaniu kluczową rolę doradczą w tym zakresie odgrywają właśnie rodzice (mimo że nastolatkowie często się do tego nie przyznają).

Młodzi ludzie wewnętrznie pragną, aby rodzice byli z nich dumni i zadowoleni. Zależy im na pozytywnej opinii i akceptacji najbliższych, o czym warto pamiętać w kontekście podjęcia roli doradcy własnego dziecka. Porównajmy to z indywidualnym procesem doradczym u specjalisty, który zazwyczaj trwa od kilku do kilkunastu godzin. Rodzice mają tę przewagę, że obserwują dziecko na co dzień, widzą, jak dorasta i jak się rozwija, jak radzi sobie z wyzwaniami, co lubi, a co przychodzi mu z większym trudem. Przez cały rok, każdego dnia. Często zastanawiają się jednak: No dobrze, ale na co mam zwrócić uwagę i o czym pamiętać, gdy będę chciał(a) porozmawiać z moim synem/córką o wyborze przyszłej drogi zawodowej? Potrzebuję wsparcia i specjalistycznej wiedzy.

Z mojego punktu widzenia nie jest ona wymagana – wystarczą własne doświadczenia i obserwacje.

Co możemy zrobić i o czym pamiętać, podejmując rozmowę z nastolatkiem?

Pokaż dziecku, że to nie wybór do końca życia i jeden dzień dłużej

To, co najbardziej stresuje nastolatków w wyborze szkoły, to obawa, że ich decyzja okaże się nietrafiona . Co się stanie, jeśli zmieni się ich wizja na życie? Otóż zmieni się i tyle. Nikt nie powiedział, że mamy przez całe życie pracować w wyuczonym zawodzie, którego nie lubimy (mimo iż na początku wydawało nam się, że to świetny wybór) lub decydować się na opcje związane jedynie z tym, co zdawaliśmy na maturze. Życie to pole ciągłych decyzji. Czasem przypadkowy wybór prowadzi nas w zupełnie niespodziewane miejsce, ale nie oznacza to, że z założenia ma być to miejsce do nas niepasujące. Zdarza się to każdemu, bez wyjątku: podejmujemy decyzje, które nie zawsze są dla nas satysfakcjonujące. Pytanie, co możemy z tym zrobić? Jaką naukę z tego wyciągnąć? Jakie znaczenie i jaką wartość ma dla nas to doświadczenie? Warto uspokoić nastolatka, że popełnianie błędów jest naturalne, a chybiony wybór to nie zawsze droga bez wyjścia. Gdy Twoje dziecko stoi przed ważną decyzją, przedyskutujcie różne warianty:

Jakie masz marzenia związane z tym wyborem? Co najlepszego się stanie?
Co najgorszego może się stać, jeśli to będzie to nietrafiony wybór?
Jak myślisz, jakie skutki w rzeczywistości będzie miał dla Ciebie ten wybór?
Jaki masz plan B? Kiedy po niego sięgniesz?
Jakie decyzje, których dokonywał_ś w przeszłości, okazały się trafne? Co łączyło te sytuacje, jakie podobieństwa zauważasz?
Jak myślisz, co w przyszłości warto wziąć pod uwagę przy podejmowaniu podobnej decyzji?

Opowiedz także o swoich doświadczeniach i nietrafionych wyborach. Podziel się swoimi strategiami radzenia sobie w podobnych sytuacjach.

Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o tym, jak rozmawiać z dziećmi o ich przyszłości, przeczytaj artykuł, w którym ten temat rozwija Andrzej Pieńkowski z Fundacji Katalyst Education.

Zwróć uwagę na różnice pomiędzy typami szkół i krążącymi o nich opiniami

Młodzież wybiera szkołę w dużej mierze na podstawie opinii innych osób. Zazwyczaj decydują się na placówki, które wzbudzają zaufanie, są polecane przez innych uczniów i znane w środowisku. W efekcie młodzież często kieruje się popularnością danego miejsca lub przekonaniami na jego temat, które niekoniecznie są prawdziwe. W przypadku wyboru szkoły ponadpodstawowej dotyczy to nie tylko konkretnej placówki, ale i danego jej typu, tzn. czy jest to technikum, liceum czy szkoła branżowa. Opinie takie jak Liceum jest tylko dla tych, którzy nie wiedzą co robić w życiu, Technikum jest lepsze, bo daje zawód, Szkoła branżowa jest dla tych, którzy chcą szybko znaleźć pracę itp. mają kluczowe znaczenie przy wyborze, a jednocześnie zawężają perspektywę i sprawiają, że możemy wykluczyć inne rozwiązania. Podobnie jest w momencie podejmowania decyzji o dalszej edukacji po szkole średniej. Mogą się pojawiać przekonania typu: Kierunki techniczne są lepsze niż humanistyczne, Uczelnia państwowa jest lepsza niż uczelnia prywatna, W pracy liczą się tylko znajomości lub Nie ma pracy dla ludzi z moim wykształceniem itp.

W tym momencie warto zadać dziecku pytania:

Skąd to wiesz?
Jakie masz dowody na poparcie takiej opinii?

oraz porozmawiać na temat różnic pomiędzy typami szkół. Z mojego doświadczenia wynika, że na ogół nastolatkowie mają dosyć mgliste pojęcie na ten temat i nie znają niuansów dotyczących liczby egzaminów, praktyk czy ilości rozszerzeń do wyboru. Poniżej znajdziesz porównanie szkół, które może okazać się pomocne.

Grafiki pochodzą z naszej publikacji „Szkoła, praca, przyszłość”.

Zmień optykę z zawodu na kompetencje

Zarówno młodzież, jak i młodzi dorośli wkraczający w życie zawodowe, często poszukują odpowiedzi na pytanie: Kim mogę być? (oczekując nazwy danego zawodu/stanowiska) zamiast: Co chcę/mogę robić?

Zauważyłam, że istnieje bardzo silna potrzeba określenia siebie poprzez konkretny zawód. Prawdopodobnie to pomaga w samookreśleniu, ale też nadaje cel. Niestety, gdy nie możemy znaleźć dla siebie „konkretnej nazwy”, może to być frustrujące. Co więcej, taka postawa niesie ze sobą ryzyko trudności w przebranżowieniu się, ponieważ próbując „samookreślić się poprzez zawód” możemy pominąć bardzo ważną, a z mojego punktu widzenia kluczową kwestię: posiadane kompetencje. Każdy zawód wymaga posiadania pewnych kompetencji, na które składają się trzy elementy: umiejętności, wiedza i postawa. Wiele stanowisk lub profesji wykorzystuje bardzo podobne zestawy kompetencji. Przy reorientacji zawodowej wykorzystujemy właśnie te drobne elementy składowe i w nowym miejscu pracy opieramy się na tym, co już wiemy i potrafimy. Dzięki temu łatwiej nam być elastycznym i dostrzec nowe możliwości. Dodatkowo, jeśli puścimy wodze wyobraźni i zastanowimy się: Kto może potrzebować takich kompetencji? lub Jak inaczej można je wykorzystać?, to śmiało można stwierdzić, że nie dryfujemy na rynku pracy, a poruszamy się solidnym statkiem, który wpłynie do dowolnego portu. Zachęcam, by w momencie wyboru szkoły przyświecała młodzieży myśl nie do jakiego konkretnego zawodu jest to droga, lecz w co (w jakie kompetencje) chcą/mogą być zaopatrzone/zaopatrzeni, jeśli wybiorą tę ścieżkę.

W rozmowie z dzieckiem pomocne mogą być następujące pytania:

Jakie umiejętności i wiedzę zdobędziesz w tej szkole?
Do czego możesz wykorzystać zdobywaną wiedzę i/lub umiejętności?
Czego chcesz się dowiedzieć, jakie umiejętności rozwinąć? Co Ci w tym pomoże?

Podziel się własnym doświadczeniem na rynku pracy

Twoje dziecko codziennie Cię obserwuje, mimochodem przesiąka informacjami na temat Twojej profesji i na tej podstawie buduje pewne przekonania dotyczące rynku pracy. Jest to doskonała droga do tego, aby poszerzać wiedzę dziecka o zawodach lub stanowiskach, z którymi masz do czynienia. Porozmawiaj z nim o tym, co lubisz i cenisz w Twojej pracy oraz jaką drogę musiałaś/eś pokonać, aby objąć swoje stanowisko. Jeśli pracujesz zdalnie, pokaż dziecku z bliska na czym polegają Twoje obowiązki, jakie zadania wykonujesz, a także, co uważasz za plusy, a co za minusy swojego stanowiska. Dzięki szczerym rozmowom w domu nastolatek zweryfikuje wyobrażenia na temat samej pracy, a być może obudzi też w sobie głębsze zainteresowanie, co zaprocentuje w przyszłości. Pokaż mu jakie umiejętności i wiedza, w tym także ta nabyta w szkole, mogą być przydatne na Twoim stanowisku. Dzięki temu dziecko zauważy praktyczne zastosowanie danego przedmiotu, co być może zaowocuje większą motywacją do nauki. Jeśli wiemy PO CO się czegoś uczymy albo wykonujemy daną rzecz, łatwiej przychodzi nam pokonywanie wszelkich trudów z tym związanych.

Pamiętaj też, aby o pracy mówić nieoceniająco. Zdarza się, że wracamy do domu zmęczeni i w przypływie emocji wylewamy frustrację związaną z wykonywanym zawodem. Wiedz, że twoje dziecko to słyszy i przekonanie, że praca to jedynie przykry obowiązek, może mu towarzyszyć przez całe życie.

Wskazuj rzetelne źródła wiedzy, które poszerzają horyzonty

Czy wiesz, czym zajmuje się zadziczacz? A co ci mówi end of life planner? Nawet jeśli starasz się być na bieżąco z trendami w edukacji i rynkiem pracy, nie możesz wiedzieć wszystkiego. Warto więc sięgać po sprawdzone źródła wiedzy, które poszerzą Waszą perspektywę i zachęcą do rozważenia nowych możliwości. Jednym z nich jest całkowicie bezpłatna Mapa Karier, która jest na bieżąco aktualizowaną bazą informacji o 800ścieżkach kariery. To narzędzie, które nie tylko pomaga poszerzać wiedzę o rynku pracy, ale także wskazuje różne ścieżki edukacyjno-zawodowe i celowość nauki przedmiotów szkolnych, pokazując ich przydatność na konkretnych stanowiskach. W Mapie Karier znajdziesz zarówno te zawody, które znajdują się w oficjalnej klasyfikacji, jak i te pojawiające się jedynie w ogłoszeniach o pracę. Dodatkowo lista profesji jest wciąż poszerzana o nowe zawody przyszłości. Być może pojawia się tu pytanie: A dlaczego mówimy w Mapie Karier o zawodach, kiedy wcześniej zachęcano, by mówić o kompetencjach? Między innymi dlatego, aby:

pokazać, że wiele zawodów posiada bardzo podobne zestawy kompetencji,
pogłębić wiedzę o rynku pracy,
wskazać różnorodne ścieżki kariery oraz połączenia między nimi,
wyszukiwać zależności między zawodami, a dzięki tej umiejętności łatwiej będzie się nam odnaleźć w nieznanej zawodowej rzeczywistości, która zmienia się na naszych oczach,
wskazać sens i użyteczność przedmiotów szkolnych w danym zawodzie.

Ścieżki kariery w Mapie Karier

Zatem usiądź razem z synem, córką, wpiszcie adres www.mapakarier.org, wejdźcie na Ścieżki kariery i bawcie się, wspólnie eksplorując (także mniej oczywiste) zawody!

Mam nadzieję, że czujesz się teraz pewniej i wiesz, na jakie tematy warto w rozmowie z dzieckiem zwracać uwagę i jakie pytania zadawać. Dzięki tym pięciu wskazówkom Twoje dziecko łatwiej podejmie decyzje, a Ty będziesz dla niego najlepszym wsparciem w drodze do satysfakcjonującej kariery zawodowej. Masz apetyt na więcej? Koniecznie obejrzyj nasz webinar „Jak pomóc dziecku w wyborach edukacyjno-zawodowych”, podczas którego odpowiadamy m.in na pytania:

Jak korzystać z Mapy Karier?
Dlaczego testy predyspozycji nie zawsze są najlepszym rozwiązaniem przy wyborze ścieżki edukacyjnej i zawodowej?
Na jakie elementy zwracać uwagę przy podejmowaniu decyzji edukacyjnych?
Jak komunikować się z nastolatkiem, tak, aby sprawić, by był świadom swoich zasobów? Dlaczego sformułowania takie, jak jesteś mądra/y, jesteś kreatywna/y mogą bardziej zaszkodzić niż pomóc?

Anna Sowińska

Doradca kariery dla młodzieży i dorosłych, pedagog. W kwestiach zawodowych interesuje się tematyką podejmowania decyzji, reorientacji zawodowej oraz wypalenia zawodowego. Autorka stron: Wybieram Szkołę, Doradcy kariery, Anna Sowińska- Doradztwo zawodowe i coaching kryzysowy

Inne artykuły na blogu, które mogą Ci się spodobać: