Czym jest nastawienie na rozwój i jak je pielęgnować u młodych ludzi?
Autor: Klaudia Stano; Ostatnia aktualizacja: 23.02.2023
Dlaczego niektórzy ludzie w obliczu wyzwań poddają się i rezygnują, a inni do skutku szukają rozwiązań? Carol Dweck, amerykańska psycholożka, zaczęła badać to zjawisko wśród dzieci w wieku szkolnym w latach 80. XX wieku, i w efekcie wieloletnich eksperymentów odkryła, że różnica leży w nastawieniu, a nie we wrodzonych zdolnościach.
Carol Dweck opisała odkrycia swojego zespołu w książce „Mindset” wydanej w 2007 r. – publikacji, która szybko zdobyła popularność, a przede wszystkim serca edukatorów i rodziców na całym świecie. Nie bez powodu. W artykule znajdziesz pigułkę informacji o niezwykle wartościowej koncepcji growth mindset, a także dowiesz się, jak zaszczepiać nastawienie na rozwój u młodych ludzi jako nauczyciel i rodzic.
Jeśli wolisz oglądać niż słuchać, tutaj >> znajdziesz nagranie bezpłatnego webinaru o koncepcji groth mindset. Zapraszamy do odsłuchania!
Wysiłek czy talent: co jest ważniejsze?
Nastawienie na rozwój (growth mindset) i nastawienie na stałość (fixed mindset)
Osoby nastawione na rozwój wierzą, że możemy rozwijać kompetencje przez całe życie, a nasz potencjał nie jest znany. Esencją growth mindset jest przekonanie, że wrodzone zdolności nie mają kluczowego znaczenia i że dzięki wysiłkowi każdy może osiągnąć wysoki poziom umiejętności.
Z kolei osoby nastawione na stałość uważają, że urodziły się z pewnym poziomem inteligencji czy zdolności, którego nie da się zmienić niezależnie od podjętego wysiłku. Nastawienie fixed mindset wiąże się z przekonaniem, że albo rodzimy się z talentem, albo nie.
Carol Dweck odkryła, że osoby nastawione na rozwój osiągają więcej niż osoby nastawione na stałość, nawet przy braku różnic w początkowym poziomie umiejętności czy IQ (ilorazu inteligencji). Nastawienie może mieć większe znaczenie niż talent, a kompetencje, które kojarzymy z osobami odnoszącymi sukces – takie jak gotowość do ciężkiej pracy, wysoka motywacja, koncentracja – to de facto produkty uboczne nastawienia na rozwój.
Nastawienie przekłada się w naturalny sposób na podejście do wyzwań, co obrazuje poniższa grafika.
Źródło ikon: flaticon.com, inspiracja: EPALE
Osoby, które cechuje growth mindset, traktują stojące przed nimi wyzwania jako okazję do rozwoju kompetencji. Takie osoby wiedzą, że w pokonanie trudności bądź w zdobycie nowej umiejętności należy włożyć duży wysiłek – to naturalne, ponieważ niewielu z nas rodzi się z talentem. Osoby nastawione na rozwój są wdzięczne za informację zwrotną, ponieważ szczery feedback pomaga im się rozwinąć lub zmienić strategię na bardziej efektywną.
Z kolei osoby, które cechuje nastawienie na stałość, często traktują wyzwania jako zagrożenie i je omijają. Takie osoby obawiają się, że gdy nie rozwiążą problemu w pierwszych próbach, ośmieszą się i odsłonią brak wrodzonego talentu. W obliczu trudności często się poddają, ponieważ nie wierzą, że ich starania cokolwiek zmienią. Krytyka tylko utwierdza ich w przekonaniu, że nie nadają się do danej dziedziny i sprawia, że jeszcze mocniej się wycofują.
Czy podejmiesz kolejną próbę?
Nastawienie wpływa nie tylko na wynik sytuacji, z którą mierzymy się w danym momencie. Osoby z fixed mindset, gdy poniosą porażkę lub otrzymają negatywną informację zwrotną, często odmawiają podjęcia kolejnych prób.
Źródło ikon: flaticon.com, opracowanie własne
Z kolei osoby nastawione na rozwój w obliczu porażki często spróbują jeszcze raz, ponieważ wiedzą, że satysfakcjonujące efekty nie pojawiają się od razu, a są efektem długich starań (i potknięć, z których można wyciągnąć cenną naukę).
Źródło ikon: flaticon.com, opracowanie własne
Nastawienie na rozwój po wielu krokach składających się z małych porażek i sukcesów może doprowadzić do znaczącego podwyższenia kompetencji w danej dziedzinie.
Źródło ikon: flaticon.com, opracowanie własne
Podstawową różnicę pomiędzy growth a fixed mindset trafnie obrazuje cytat pochodzący z książki Carol Dweck:
Jeśli chcesz posłuchać na przykładzie, jak może się przejawiać nastawienie na rozwój i nastawienie na stałość i dokąd może nas zaprowadzić, posłuchaj krótkiej historii Garfielda i Filemona, którą opowiedziałam podczas webinaru (12 minut).
Czy każdy może osiągnąć wszystko?
Nastawienie na rozwój to potężna koncepcja, jednak nie magiczna recepta. Nie każdy zostanie wybitnym naukowcem, sportowcem czy artystą. Geny determinują nasz początkowy poziom inteligencji i zdolności. Osobom, które wylosowały szczęśliwe karty, pewne osiągnięcia przychodzą po prostu łatwiej, co rodzi frustrację innych. Warto jednak wiedzieć, że każdy z nas może być lepszy od siebie samego z wczoraj czy sprzed roku. A ta wiedza i włożony wysiłek może zaprowadzić osoby nastawione na rozwój dalej niż szczęściarzy, którzy mają talent, ale są nastawieni na stałość. Growth mindset polega na uwierzeniu w to, że nasz pełen potencjał nie jest znany.
Siła procentu składanego
Sięgnijmy do matematyki, aby zilustrować efekt regularnego wysiłku w jakiejkolwiek dziedzinie. Poniższa grafika pochodzi z książki „Atomowe nawyki” (którą przy okazji bardzo polecam). Autor, James Clear, stworzył bardzo prosty, ale skłaniający do refleksji wykres. Jeżeli każdego dnia poprawimy się w wybranym obszarze o 1%, to po roku będziemy w nim ponad 37-krotnie lepsi. Działa to również w drugą stronę – wiedza czy umiejętności, których nie pielęgnujemy, ulegają z czasem degradacji.
Źródło: James Clear, „Atomowe nawyki”, 2018
Uwierz w neuroplastyczność mózgu
To, że nastawienie na rozwój może nas zaprowadzić do niezwykłych efektów, potwierdza neuronauka. Jeszcze do lat 70. ubiegłego wieku nie było oczywiste, że jako dorośli możemy rozwijać nasz mózg, tworzyć w nim nowe połączenia nerwowe i wzmacniać istniejące. Wierzono, że takie zmiany zachodzą tylko u dzieci i tylko do pewnego wieku. Teraz już wiemy, że to nieprawda, a mózg jest jak mięsień, który rozwija się dzięki wysiłkowi. Skany mózgu przeprowadzane na ludziach i innych gatunkach zwierząt pokazują, że niezależnie od wieku mózg potrafi się przeprogramować pod wpływem treningu, nauki i zdobywania nowych umiejętności. To dowód, że nie rodzimy się raz na zawsze z ustalonymi zdolnościami i możemy stale podwyższać nasze kompetencje.
Nie ma ekstremów
Czy osiągnięcie pełnego nastawienia na rozwój jest możliwe? Uważam, że nie, a każdy z nas znajduje się gdzieś na spektrum pomiędzy growth a fixed mindset. Jedni – bliżej nastawienia na rozwój, inni – bliżej nastawienia na stałość.
Dodatkowo, w pewnych obszarach życia jest nam bliżej do nastawienia na rozwój, a w innych do nastawienia na stałość. Być może uważasz, że np. w pielęgnacji ogrodu możesz stale podwyższać kompetencje, jeśli tylko zainwestujesz w ten obszar odpowiednio dużo czasu i wysiłku oraz nie będziesz się zniechęcać porażkami. Jednocześnie być może uważasz, że Twoje umiejętności gotowania pozostaną zawsze na tym samym, niskim poziomie, niezależnie od Twoich starań, bo po prostu nie masz do tego talentu.
Jak rozwijać growth mindset u młodych ludzi?
W tej części pokażę Ci, jak na co dzień rozwijać w dzieciach i uczniach wiarę w możliwość rozwoju własnych kompetencji, opierając się na wskazówkach wypracowanych przez Carol Dweck i edukatorów z całego świata.
1. Doceniaj wysiłek, który przyniósł efekt, czyli jak chwalić za dobre rezultaty
Według badań Carol Dweck docenianie młodych ludzi za włożony wysiłek daje lepsze długoterminowe korzyści niż chwalenie efektu. Oceniając proces, a nie jego rezultat, unikamy etykietowania. Nie mówimy im jacy „są” na podstawie jednej sytuacji, ale opisujemy, co zadziało się w danym przypadku.
Zanim poznałam koncepcję growth mindset, sądziłam, że warto doceniać innych za wrodzone zdolności i inteligencję. Uważałam, że może to tylko podwyższyć ich samoocenę i zachęcić do dalszego rozwoju. To jednak nie musi być prawda. Gdy młody człowiek otrzymuje informację, że jest mądry i utalentowany, trudno będzie mu poradzić sobie z sytuacją, w której nie będzie od razu znał rozwiązania czy dobrej odpowiedzi. Dlaczego mam z tym kłopot, skoro jestem utalentowana/y? Czy jednak nie jestem tak mądra/y, jak mi mówią? Może w takim razie nie będę dalej próbować, bo wystawię swoją reputację na szwank?
W jaki sposób chwalić, aby wzmacniać nastawienie na rozwój?
- doceniaj wysiłek i związane z nim kompetencje, takie jak dyscyplina czy koncentracja;
- pokazuj wysiłek jako coś korzystnego dla mózgu, który rozwija się dzięki wyzwaniom i trudnościom, a stagnuje w obliczu zbyt prostych zadań.
Przyjrzyj się poniższym przykładom typowych pochwał i ich alternatywom w duchu growth mindset:
UWAGA! Pamiętaj, aby chwalić i doceniać realny wysiłek. Jeśli jakieś ćwiczenie nie sprawiło dziecku/uczniowi trudności, Carol Dweck sugeruje, aby powiedzieć: „Ups, to chyba było dla Ciebie za proste. Znajdźmy zadanie, które sprawi, że naprawdę będziesz musiał pogłówkować!”.
W nastawieniu na rozwój chodzi o to, aby pokochać wyzwania i zrozumieć, że to właśnie pod wpływem trudności nasz mózg się rozwija. Łatwe zadania, które nie wymagają od nas wysiłku, być może umocnią naszą etykietę „mądrego” człowieka, jednak z pewnością nie pozwolą nam zdobyć nowych kompetencji, a wręcz odwrotnie – sprawią, że będziemy stać w miejscu.
2. Stosuj słowo „jeszcze”
Gdy młody człowiek popełni błąd, wskaż, że porażki są naturalną drogą na drodze do rozwoju. Niepozorne słowo „jeszcze” pomaga w umacnianiu przekonania, że nawet jeśli jeszcze nie jesteś na wymarzonym poziomie wiedzy czy umiejętności, możesz się tam znaleźć w przyszłości.
Zamiast etykietować młodych ludzi poprzez stwierdzenia takie jak „Matematyka chyba nie jest Twoją domeną”, mów: “Jeszcze tego nie umiesz”. Jeśli jesteś nauczycielem, warto promować możliwość rozwoju nie tylko na poziomie słownym, ale również np. dając możliwość wielokrotnego poprawiania oceny.
UWAGA! Jeśli Twój uczeń lub dziecko, mimo podjęcia wielu prób, wciąż nie wie jak rozwiązać problem, Twoją rolą jako rodzica czy nauczyciela jest udzielenie wsparcia w wyborze innej, lepszej strategii, ponieważ młody człowiek nie zawsze sam sobie z tym poradzi. Warto wspólnie zadbać o to, aby kolejne próby były jak najlepiej przygotowane, aby nie prowadziły do frustracji i zwątpienia w zdolność do rozwoju i poczynienia postępów.
3. Bądź przykładem growth mindset (a przynajmniej próbuj!)
Jeśli promujemy wśród dzieci czy uczniów nastawienie na rozwój, a sami na co dzień unikamy wyzwań, aby uniknąć porażki i ośmieszenia się, to młodzi ludzie natychmiast wyczują brak autentyczności i nasz projekt wprowadzania growth mindset do klasy czy domu nie powiedzie się.
Warto pokazać młodym ludziom, że my również popełniamy błędy, ale traktujemy je jako okazję do doskonalenia się. Że nam również czasem niełatwo przyjąć krytykę, ale staramy się ją postrzegać jako cenną informację zwrotną. I że nam również nie zawsze wychodzi growth mindset. Pokazujmy nasze własne zmagania, aby udowodnić, że praca nad nastawieniem to projekt długoterminowy, a nawet całożyciowy.
4. Jeśli jesteś nauczycielem, przeprowadź zajęcia o nastawieniu na rozwój i nastawieniu na stałość
Oprócz codziennego umacniania nastawienia na rozwój, o czym pisałam w punktach 1-3, warto zapoznać młodych ludzi bezpośrednio z koncepcją growth mindset oraz ideą neuroplastyczności mózgu.
Specjalnie dla Ciebie przygotowaliśmy pomysł na zajęcia, które możesz przeprowadzić w ramach godziny wychowawczej, zastępstwa czy warsztatów. Pełen scenariusz zajęć wraz z propozycją krótkiego filmu, interaktywnym quizem w aplikacji Genial.ly oraz kartą pracy w PDF znajdziesz tutaj >>.
Growth mindset a Mapa Karier
Być może zastanawiasz się, dlaczego nastawienie na rozwój jest dla nas tak ważne w Mapie Karier i fundacji Katalyst Education. Jesteśmy przekonani, że młodzi ludzie wierzący w swoją zdolność do ciągłego podwyższania kompetencji będą mniej skłonni do ograniczania swoich wyborów zawodowych. Gdy dziecko w wieku 10 lat uwierzy, że nie nadaje się do matematyki i przestanie się rozwijać w tej dziedzinie (przechodząc szkołę po linii najmniejszego oporu), zamknie się przed nim bardzo wiele potencjalnych ścieżek kariery. To przekonanie może być efektem m. in . kilku gorszych ocen lub utrwalonego w rodzinie światopoglądu, że dziewczyny nie nadają się do nauk ścisłych lub że wychowanek mało zamożnej rodziny nie powinien nawet myśleć o wyższym wykształceniu. Nastawienie na rozwój jest zatem narzędziem wyrównywania szans, a misją naszej fundacji jest przyczynienie się do tego, aby każde dziecko w Polsce, niezależnie od swojego punktu startowego, mogło zrealizować swój (nieznany) potencjał.
Łyżeczka dziegciu
Koncepcja growth mindset ma również swoich krytyków. Głównym zarzutem wobec Carol Dweck jest to, że przeprowadzone przez nią badania (i ich bardzo pozytywne wyniki) są trudne do zreplikowania przez badaczy na innych uniwersytetach3. Warto przyglądać się temu tematowi, ponieważ ewaluacja postaw i ich wpływu na osiągane wyniki to szalenie trudna dziedzina. Jestem pewna, że badania nad growth mindset będą kontynuowane i z czasem będziemy mieć coraz większą wiedzę na ten temat.
Co dalej?
Jeżeli chcesz rozwijać swoją wiedzę o koncepcji growth mindset, polecam Ci:
- lekturę książek Carol Dweck „Nowa psychologia sukcesu” oraz Jo Boaler „Umysł bez granic”;
- wysłuchanie przemówienia TED Carol Dweck “Siła wiary, że można się zmienić”;
- wartościowy artykuł o koncepcji growth mindset, który pojawił się na łamach EDUNEWS (autorzy: Dorota Uchwat-Zaród, Marcin Zaród)
- 3-minutowe wideo Krzysztofa Gonciarza „Krok pierwszy”
Źródła:
- Carol Dweck, „Nowa psychologia sukcesu”, 2008
- The truth about your brain, Khan Academy
- https://en.wikipedia.org/wiki/Carol_Dweck#Criticism
Inne artykuły na blogu, które mogą Ci się spodobać: