Szkoła jako lokalne centrum doradztwa zawodowego
Autor: Marta Wrzosek; Ostatnia aktualizacja: 20.01.2025
Szkoły naturalnie skupiają wiele grup zainteresowanych rozwojem dzieci i młodzieży, dzięki czemu są właściwym miejscem na tworzenie lokalnych centrów doradztwa zawodowego. W jaki sposób dyrektor szkoły może krok po kroku wprowadzić i skutecznie realizować doradztwo zawodowe? Przeczytaj artykuł pełen praktycznych porad i wskazówek!
Artykuł został opublikowany w Miesięczniku Kierowniczej Kadry Oświatowej Dyrektor Szkoły 11/2022 i jest adresowany do liderów oświaty, jednak każdy koordynator i/lub osoba odpowiedzialna za realizację doradztwa zawodowego w szkole znajdzie w poniższej publikacji wiele praktycznych porad i wskazówek dotyczących organizacji działań doradczych w placówce oświatowej.
Znacząca rola szkoły w integrowaniu społeczności lokalnej
Szkoły w sposób naturalny skupiają lokalną wspólnotę. Szkolna przestrzeń, uczniowie, nauczyciele i wychowawcy, ale także rodzice – stanowiący społeczność sąsiedzką, nierzadko powiązaną też relacjami biznesowymi – to elementy, które sprawiają, że szkoły stają się właściwym miejscem na tworzenie lokalnych centrów doradztwa zawodowego, ponieważ spotykają się tam wszystkie zainteresowane tym procesem grupy.
W zasadniczy – obok edukacji – obowiązek szkół, czyli wychowanie, od lat włączone jest także doradztwo zawodowe. Obecnie w prawie oświatowym „przygotowywanie uczniów do wyboru zawodu i kierunku kształcenia” wskazane jest jako jeden z celów funkcjonowania systemu oświaty w Polsce. Aby osiągnąć ten cel, dla nauczycieli, pedagogów i wychowawców wyznaczono do realizacji szereg zadań, określonych w treściach programowych szkolnego doradztwa zawodowego. Szkoła musi zapewnić uczniom możliwość 1. Poznania samego siebie, pokazać im 2. świat zawodów i rynek pracy, zapoznać ich z 3. rynkiem edukacyjnym i koncepcją uczenia się przez całe życie, a także nauczyć ich 4. planowania własnego rozwoju i wesprzeć w podejmowaniu decyzji edukacyjno-zawodowych**. Realizacja tych treści to niemałe wyzwanie, dlatego istotne jest pozyskanie wsparcia ze strony szeroko rozumianego otoczenia szkoły.
Moduły tematyczne treści programowych z zakresu doradztwa zawodowego wskazane jako obowiązkowe do realizacji znajdują się w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 lutego 2019 r. w sprawie doradztwa zawodowego.
W niniejszym artykule, na podstawie Rekomendacji PowerED Doradztwo zawodowe w wyrównywaniu szans edukacyjnych (https://power-ed.pl/) pokazuję, jak w 10 krokach sprawić, by szkoła stała się lokalnym centrum doradztwa zawodowego:
1. Opracuj obowiązkowe dokumenty z zakresu doradztwa zawodowego.
2. Zadbaj o powołanie odpowiedniego koordynatora doradztwa zawodowego.
3. Stwórz w szkole zespół ds. doradztwa zawodowego.
4. Zapewnij uczniom możliwość odbycia indywidualnych rozmów doradczych.
5. Współpracuj z radą rodziców.
6. Twórz sieć sojuszników wokół szkoły.
7. Współpracuj ze szkołami i placówkami z kolejnych etapów edukacyjnych.
8. Zgłaszaj potrzeby swojej szkoły do organu prowadzącego.
9. Zgłaszaj potrzeby swojej szkoły do organu prowadzącego.
10. Stań się prawdziwym autorytetem i liderem społeczności lokalnej.
Moja szkoła lokalnym centrum doradztwa zawodowego w 10 krokach – praktyczne porady:
KROK 1: Opracuj obowiązkowe dokumenty z zakresu doradztwa zawodowego.
Wspomniane już rozporządzenie oraz ustawa z 14.12.2016 r. – Prawo oświatowe (Dz.U. z 2021 r. poz. 1082 ze zm.) nakazują szkołom prowadzenie działań z zakresu doradztwa zawodowego. Ich organizacja powinna być opisana w dwóch dokumentach:
- wewnątrzszkolnym systemie doradztwa zawodowego (WSDZ), który jest elementem statutu szkoły,
- programie realizacji doradztwa zawodowego.
Zgodnie z prawem oświatowym, wspomniane dokumenty opracowuje doradca zawodowy lub inny wyznaczony przez dyrektora nauczyciel (nauczyciele) odpowiedzialny za realizację doradztwa w szkole (art. 4 ust. 3 r.d.z.). Warto jednak zaangażować w ten proces wszystkie grupy zainteresowane rozwojem edukacyjno-zawodowym uczniów, m.in. wszystkich nauczycieli (szczególnie wychowawców klas) i pracowników pedagogicznych.
Dyrektorze, osobiście zadbaj, by te dokumenty nie były suchymi konstruktami teoretycznymi. Niech w krótkiej i zwięzłej formie opisują to, co naprawdę w szkole realizujecie lub zamierzacie robić. Warto je opracować w sposób przemyślany, np. podczas szkoleniowej rady pedagogicznej, przy okazji której zaproszony ekspert pokaże, w jaki sposób każdy nauczyciel może w ramach swoich lekcji realizować doradztwo zawodowe. To pozwoli na korzystanie z tych dokumentów przez długie lata (WSDZ) bądź przy niewielkim, tylko corocznym modyfikowaniu.
O tym, jak poprawnie stworzyć dokumentację w tym zakresie, opowiedziała prof. UAM dr hab. Małgorzata Rosalska w webinarze Mapy Kariery Czas na WSDZ – jak zaplanować i ewaluować doradztwo zawodowe w szkole?
KROK 2: Zadbaj o powołanie odpowiedniego koordynatora doradztwa zawodowego.
Szkolny doradca zawodowy (lub osoba pełniąca jego obowiązki) ma wiele zadań i obowiązków do realizacji (art. 5 ust. 1 r.d.z.):
- dokonywanie systematycznej diagnozy potrzeb uczniów;
- prowadzenie zajęć z zakresu doradztwa zawodowego;
- koordynowanie realizacji WSDZ i programu;
- wspieranie nauczycieli i wychowawców w realizowaniu elementów doradztwa;
- koordynowanie działalności informacyjno-doradczej szkoły, w tym gromadzenie, aktualizowanie oraz udostępnianie informacji edukacyjnych i zawodowych właściwe dla danego poziomu kształcenia.
Wspominałam, że w razie braku doradcy zawodowego w danej placówce edukacyjnej, przepisy oświatowe pozwalają dyrektorowi wskazać jako odpowiedzialnego za realizację wymienionych zadań innego nauczyciela/nauczycieli lub specjalistę szkolnego. Mając świadomość realiów oświatowych, trzeba jednak dostrzec, jak ogromne szanse stwarza zatrudnienie etatowego pracownika, który będzie specjalizował się w doradztwie zawodowym. Istnieje wiele rozwiązań – może to być:
- nauczyciel przedmiotowy, któremu część etatu zamieni się z pensum nauczycielskiego na pensum specjalisty (wyzwaniem będzie uzyskanie pozwolenia organu prowadzącego);
- pedagog/psycholog szkolny, którego specyfika pracy pozwala na podjęcie się koordynacji działań doradczych oraz prowadzenie indywidualnych rozmów z uczniami;
- nauczyciel ze świetlicy lub biblioteki szkolnej, którego zachęcimy do zdobycia kwalifikacji doradczych.
Ważne, byś Ty, dyrektorze, dostrzegł, że gdy doradca będzie pracownikiem szkoły, członkiem rady pedagogicznej i całej szkolnej wspólnoty, ma możliwość z odpowiednią wiedzą i zaangażowaniem budować pozycję Twojej placówki jako lokalnego centrum doradztwa zawodowego.
KROK 3: Stwórz w szkole zespół ds. doradztwa zawodowego.
Wszyscy nauczyciele w szkole muszą rozumieć, że doradztwo zawodowe realizowane jest nie tylko przez działania doradcy, ale też podczas zajęć z wychowawcą, lekcji przedmiotowych, spotkań organizowanych w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej, a nawet wycieczek, imprez i innych aktywności szkolnych. Dobrze, by świadomie realizowali treści programowe z zakresu doradztwa w ramach swoich zadań edukacyjno-wychowawczych.
W planowaniu i realizacji doradztwa warto też wykorzystać zasoby nauczycieli: ich pomysły, doświadczenie, znajomość potrzeb wychowanków, a nawet sieć zawodowych kontaktów – członkowie grona pedagogicznego mogą być ogromnym wsparciem dla doradcy. Dlatego powołaj, dyrektorze, zespół ds. doradztwa zawodowego, w skład którego wejdą np. szkolny koordynator doradztwa, specjalista – doradca zawodowy, nauczyciel doradztwa (możliwe, że wszystkie te funkcje pełni jedna osoba), przedstawiciel zespołu psychologiczno-pedagogicznego, przedstawiciel zespołu wychowawczego, nauczyciel podstaw przedsiębiorczości, opiekun samorządu uczniowskiego oraz inne osoby posiadające cenną wiedzę i doświadczenie.
Więcej o wdrażaniu i realizacji doradztwa w szkole i o tym, dlaczego warto powołać zespół ds. doradztwa zawodowego, przeczytasz w artykule Doradztwo zawodowe w szkole ponadpodstawowej cz. I – jak to ogarnąć organizacyjnie?
KROK 4: Zapewnij uczniom możliwość indywidualnych konsultacji z zakresu doradztwa.
Znajdujący się u progu ważnych decyzji dotyczących dalszej ścieżki rozwoju edukacyjnego lub zawodowego, młodzi ludzie często potrzebują rozmowy z ekspertem, który pomoże im dokonać wyboru, odpowiadając na pytania i wątpliwości. Dobrze, by mieli możliwość indywidualnego spotkania, gdyż niektóre z tych pytań mogą być zbyt osobiste, by zadać je na forum klasy podczas lekcji doradztwa zawodowego.
I tu pojawia się kolejna korzyść z sytuacji, gdy doradca jest osobą zatrudnioną w szkole – ma bowiem wgląd do dziennika, widzi wyniki w nauce i osiągnięcia ucznia, ale także obserwuje go w różnych sytuacjach, więc ma możliwość efektywniej pomóc mu odkryć jego zasoby i mocne strony.
Jeśli jednak zatrudnienie specjalisty, który zapewniłby młodzieży profesjonalne indywidualne rozmowy doradcze nie jest możliwe, warto wyznaczyć z grona pedagogicznego osobę, która wesprze ucznia w procesie planowania własnej drogi edukacyjnej i pomoże zastanowić się nad dalszym rozwojem, np. mentor szkolny (wychowawca, nauczyciel) lub mentor wolontariusz (absolwent, rodzic). Być może organ prowadzący zgodzi się zatrudnić choć na kilka dyżurów w tygodniu doradcę spoza szkoły – z poradni psychologiczno-pedagogicznej, instytucji publicznej lub prywatnej. Jeśli nie, poszukaj, dyrektorze, wsparcia u sojuszników szkoły – namów na sfinansowanie konsultacji dla uczniów radę rodziców bądź lokalnych przedsiębiorców.
Pamiętaj, by specjaliście prowadzącemu indywidualne konsultacje doradcze zapewnić przestrzeń do pracy w stałym, odpowiednio do potrzeb urządzonym miejscu (w jego wygospodarowaniu i wyposażeniu miejsca też mogą pomóc sojusznicy i partnerzy szkoły). I upewnij się, że uczniowie wiedzą, gdzie, kiedy i z kim mogą porozmawiać o swojej karierze.
Wartościową pomocą w przygotowaniu się do prowadzenia indywidualnych konsultacji doradczych może być Praktyczny Poradnik „Indywidualne doradztwo zawodowe – ROZMOWA DORADCZA”, napisany przez Martę Wrzosek – doświadczoną doradczynię zawodową i ekspertkę Mapy Karier.
KROK 5: Współpracuj z radą rodziców.
Duży wpływ na to, które obszary rozwoju uczniów będą priorytetem w danym roku szkolnym, ma rada rodziców, ponieważ jej kompetencją jest uchwalanie – w porozumieniu z radą pedagogiczną – programu wychowawczo-profilaktycznego szkoły. Warto też, by zaopiniowała program realizacji doradztwa zawodowego, ponieważ jej pomysły i propozycje mogą okazać się cenne. Rodzice często gotowi są zaoferować swoją wiedzę, doświadczenie, zasoby, a nawet znajomości, by zorganizować atrakcyjne działania edukacyjne.
Rada rodziców może wesprzeć szkołę w finansowaniu i organizacji zajęć czy wydarzeń realizujących założenia WSDZ. Szkoła natomiast może (i powinna) zapraszać rodziców do wspólnej realizacji różnych przedsięwzięć z zakresu doradztwa zawodowego, np. cykli spotkań klas z przedstawicielami różnych zawodów (gośćmi mogą być rodzice bądź ich współpracownicy) albo wycieczek do miejsc pracy.
Zobacz, jak przedstawić rodzicom uczniów klas VII i VIII wprowadzenie zajęć z „doradztwa zawodowego” do planu lekcji i pokazać im ideę szkolnego doradztwa: Drogi rodzicu… - list o tym, dlaczego doradztwo zawodowe jest ważne.
KROK 6: Twórz sieć sojuszników wokół szkoły.
Szkoły nie funkcjonują w próżni, lecz w środowisku lokalnym są jednym z centralnych elementów, na którym w dużym stopniu skupiają się oczekiwania i nadzieje mieszkańców. W otoczeniu szkoły można odnaleźć wielu naturalnych sojuszników – są to wszystkie osoby, grupy i instytucje, które mogą wesprzeć jej działalność, np. władze lokalne, inne placówki oświatowe, organizacje pozarządowe, instytucje kulturalne, firmy, media.
Tacy partnerzy mogą ułatwić przybliżanie uczniom realiów rynku pracy i ogólnie realizację działań doradczych poprzez m.in.:
- organizowanie spotkań z przedstawicielami różnych zawodów oraz wycieczek zawodoznawczych;
- prowadzenie ciekawych zajęć, warsztatów, kursów, treningów kompetencji;
- diagnozę zasobów uczniów z pomocą odpowiednich narzędzi, np. przez pracowników działów HR;
- umożliwienie realizacji stażów i praktyk.
Dyrektorze, spróbuj też pozyskać sponsorów, którzy mogliby np. zakupić dla szkoły pomoce naukowe powiązane tematycznie z ich branżą, a nawet urządzić nowoczesną pracownię chemiczną czy biologiczną, w której następnie przedstawiciele firmy będą w ramach wolontariatu pracowniczego prowadzić dla uczniów dodatkowe zajęcia dotyczące swojej branży. Pamiętaj, by zadbać o transparentność i etyczność wszelkich tego typu wspólnych projektów.
KROK 7: Współpracuj ze szkołami i placówkami z kolejnych etapów edukacyjnych.
Aby młodzi ludzie stojący przed koniecznością dokonania wyboru dalszej drogi edukacyjno-zawodowej mieli jak najpełniejszą wiedzę o dostępnych możliwościach, szkoła powinna nawiązać współpracę z okolicznymi placówkami oświatowymi – szkołami z wyższego etapu kształcenia, uczelniami – i zapraszać do siebie ich przedstawicieli, by odpowiedzieli na pytania uczniów.
W roli takich gości świetnie sprawdzą się absolwenci, którzy i tak przecież często odwiedzają byłą szkołę, chcąc np. spotkać się z ulubionymi nauczycielami. Przy okazji mogą podzielić się z młodszymi kolegami swoim doświadczeniem i praktycznymi wskazówkami co do procesu rekrutacji czy realiów w wybranej przez siebie placówce.
KROK 8: Zgłaszaj potrzeby swojej szkoły do organu prowadzącego.
Do właściwej realizacji działań z zakresu doradztwa zawodowego szkoły potrzebują pomocy organów prowadzących i władz samorządowych, ponieważ:
Jako dyrektor masz prawo sygnalizować potrzeby swojej szkoły i – poniekąd – społeczności lokalnej. Jeśli w trzech okolicznych placówkach oświatowych (nawet jeśli są z różnych etapów edukacyjnych) brakuje wykwalifikowanego doradcy zawodowego i wszyscy dyrektorzy zgłoszą potrzebę zatrudnienia takiego specjalisty, być może uda się pozyskać osobę, która zgodzi się podzielić etat doradczy między wszystkie zainteresowane podmioty.
Ponadto władzom lokalnym czasem łatwiej nawiązać współpracę z wartościowymi dla szkół partnerami, np. przedsiębiorcami, a także zorganizować systemowo wsparcie w postaci programu praktyk i staży, a może nawet mentoringu przedstawicieli biznesu i poszczególnych zawodów.
Jak Twoja szkoła wspiera jakość doradztwa zawodowego? Zaproponuj dyrekcji zakup gry w ramach szkolnego budżetu na pomoce dydaktyczne! Zawodoznawcza talia kart net.WORK może trafić do Twojej klasy! Odwiedź nasz sklep i dowiedz się więcej.
KROK 9: Dbaj o kariery swoich nauczycieli.
Aby dobrze wykonywać swoje obowiązki, nauczyciel musi mieć motywację wewnętrzną, która prowadzi do zaangażowania w pracę. Ważnym aspektem jest też stała chęć poprawy jej jakości oraz dbanie o swój rozwój. Prezentując taką postawę, spełnieni zawodowo nauczyciele stają się dobrym wzorem, a nawet mentorami rozwoju dla uczniów. Jednak żeby tak się stało, najpierw grono pedagogiczne samo powinno zostać objęte działaniami z zakresu doradztwa zawodowego.
Dyrektor szkoły powinien aktywnie troszczyć się o rozwój osobisty i zawodowy swoich nauczycieli, i to nie tylko poprzez zachęcanie ich do realizacji stopni awansu czy organizację szkoleń. Postaraj się zapewnić swoim nauczycielom możliwość rozmowy z mentorem – być może sam jako lider placówki wejdziesz w tę rolę? Inspiruj do realizacji ciekawych projektów edukacyjnych lub innowacji pedagogicznych, do ukończenia studiów, zdobycia nowych kwalifikacji. Powinieneś wyposażyć swoich nauczycieli w umiejętności potrzebne do planowania i rozwijania swojej kariery i umożliwić im poznanie narzędzi do pracy nad sobą. A może któryś z nich ma tyle wiedzy eksperckiej, że możesz rekomendować go u władz lokalnych lub zaprzyjaźnionej firmy szkoleniowej do prowadzenia kształcenia w innych placówkach z dziedziny, w której się specjalizuje?
KROK 10: Stań się prawdziwym autorytetem i liderem społeczności lokalnej.
Dyrektorzy często pełnią swoją funkcję wiele lat, czasem nawet kilkadziesiąt, ale i bez tak długiego stażu stają się rozpoznawalni w lokalnej społeczności, na ulicy pozdrawiają ich kolejne pokolenia uczniów i rodziców, zwracając się zwyczajowo „panie dyrektorze, pani dyrektor”. Dyrektor szkoły bez wątpienia posiada autorytet formalny. A co z osobistym?
Realizacja doradztwa zawodowego w szkole na najwyższym możliwym poziomie, czyli prawdziwa dbałość o przyszłe dorosłe życie uczniów, jest etycznie głęboko słuszna. Jeśli będziesz, dyrektorze, dbał o te działania, wpłynie to korzystnie na wizerunek szkoły i możliwości jej rozwoju (np. poprzez wartościowe partnerstwa i współprace). Wpłynie to również korzystnie na budowę Twojej osobistej marki. Troszcząc się o rozwój osobisty i zawodowy swoich uczniów i nauczycieli, możesz stać się prawdziwym autorytetem znanym jako innowacyjny i patrzący w przyszłość mentor karier dzieci i dorosłych.
Doradztwo zawodowe w wyrównywaniu szans edukacyjnych
Podstawową wartością przyświecającą doradztwu zawodowemu jest dobro dzieci i młodzieży. Podejście to wynika z humanistycznych idei, które opierają się na odpowiedzialności społecznej, otwartym myśleniu o nauce i rozwoju, dążeniu do samorealizacji człowieka oraz wartościach takich jak godność i szacunek.
Kiedy w 2021 r. w trakcie wydarzenia PowerED, wspólnie z 90 ekspertami fundacja Katalyst Education opracowała rekomendacje dla dyrektorów szkół, samorządów, sektora prywatnego i pozarządowego wskazujące, jak wprowadzać doradztwo zawodowe do szkół, aby wspierać rozwój i wyrównywać szanse wszystkich uczniów, zależało nam nie tylko na osadzeniu tych wskazówek w realiach systemu oświaty, ale też na tym, by odnosząc się do prognoz nadchodzącej przyszłości, podkreślić, że moralnym obowiązkiem szkół jest przygotowanie uczniów do dorosłości.
Wierzymy, iż rekomendowane przez nas działania będą wdrażane w placówkach oświatowych zarówno z chęci zaopiekowania się rozwojem uczniów, jak i aktywnego kształtowania przyszłości, w której ludzkości uda się skutecznie działać na rzecz zapobiegania wykluczeniu społecznemu i edukacyjnemu, bezrobociu oraz biedzie.
Autorka:
Marta Wrzosek – pedagog i ekspert w zakresie doradztwa zawodowego w edukacji. Pracuje w oświacie publicznej. Autorka Poradnika „Indywidualne doradztwo zawodowe – Rozmowa doradcza” oraz współautorka ogólnopolskich rekomendacji dla dyrektorów szkół, samorządów, sektora prywatnego i pozarządowego „PowerED – Doradztwo zawodowe w wyrównywaniu szans edukacyjnych”. Od 2020 r. współtworzy Mapę Karier.
Artykuł powstał na bazie treści Rekomendacji PowerED „Doradztwo zawodowe w wyrównywaniu szans edukacyjnych” i zawiera cytaty autorskie z tej publikacji. W Rekomendacjach PowerEd znajdziesz rozwinięcie i uszczegółowienie naszych propozycji na organizację i realizację doradztwa zawodowego w systemie edukacji.
Inne artykuły na blogu, które mogą Ci się spodobać:
- Rekomendacje PowerED: jak zapobiegać niepowodzeniom karierowym
- Orientacja zawodowa w klasach I-III. Podstawy prawne, teorie rozwojowe i pomysły na zajęcia
Masz pytania dotyczące artykułu? A może chcesz podzielić się własnym doświadczeniem z realizacji skutecznego doradztwa zawodowego w szkole? Napisz do nas: kontakt@mapakarier.org