Doradztwo zawodowe a coaching – czy da się je połączyć?
Autor: Urszula Leszczyńska, Agata Bartkiewicz; Ostatnia aktualizacja: 05.11.2024
Czym jest coaching i jak możesz go wykorzystać w pracy doradczej? Wiele słyszymy o coachingu kariery, jednak wciąż jest to dość nowa dziedzina i wiąże się z nią niemało stereotypów i uprzedzeń. Przeczytaj ten wpis i dowiedz się, czym coaching różni się od doradztwa zawodowego i jak możesz połączyć te dwa podejścia w pracy zarówno z młodymi ludźmi, jak i dorosłymi.
Czym jest coaching?
Istnieje wiele definicji coachingu. Jedną z bardziej znanych sformułował John Whitmore, uznawany za pioniera coachingu: Coaching to odblokowanie potencjału osoby w celu maksymalizacji jej dokonań i działań.
Co to znaczy? Że wierzymy w osobę, z którą pracujemy. Wierzymy, że człowiek ma wszystkie potrzebne zasoby, aby osiągnąć wyznaczony cel.
Coaching zatem to metoda pracy z drugą osobą, narzędzie, które służy właśnie odblokowaniu jej potencjału.
Co ważne, to nie coach decyduje o celu i działaniu prowadzącym do jego osiągnięcia . Coach asystuje w podróży klientowi (tzw. coachee) od punktu A do punktu B. To coachee wie, dokąd chce dotrzeć, a coach jedynie obserwuje i wspiera go na drodze do celu.
Coaching stosuje się w różnych kontekstach. Najczęściej mówi się o:
- coachingu biznesu – który polega na pracy z klientem w kontekście jego pracy, głównie aby zwiększyć efektywność pracownika;
- life coaching – zajmujący się rozwojem osobistym coachee, jego sytuacją życiową w sferze prywatnej;
- job coaching / coaching kariery – zastosowanie elementów coachingu w dziedzinie doradztwa zawodowego.
Coaching a mentoring
Często trudno nam rozróżnić coaching od mentoringu. Jednak różnica jest znaczna. Mentor różni się od coacha głównie tym, że posiada już jakąś wiedzę, kompetencje i doświadczenie w temacie rozmowy czy problemu klienta, natomiast coach nie musi być specjalistą w danej dziedzinie. Mentor nie tyle podaje klientowi gotową receptę na rozwiązanie sprawy, ale swoimi metodami pracy pokazuje, jak można dojść od punktu A do punktu B. Coach z kolei jedynie towarzyszy klientowi w procesie i nie korzysta z własnych doświadczeń i wiedzy (nawet jeśli taką posiada).
Często trudno nam rozróżnić coaching od mentoringu. Jednak różnica jest znaczna. Mentor różni się od coacha głównie tym, że posiada już jakąś wiedzę, kompetencje i doświadczenie w temacie rozmowy czy problemu klienta, natomiast coach nie musi być specjalistą w danej dziedzinie. Mentor nie tyle podaje klientowi gotową receptę na rozwiązanie zagadnienia, ale na podstawie własnego doświadczenia pokazuje, jak można dojść od punktu A do punktu B. Coach z kolei jedynie towarzyszy klientowi w procesie i nie korzysta z własnych doświadczeń i wiedzy (nawet jeśli taką posiada).
Czym jest tutoring?
A czym jest tutoring, który często pojawia się obok coachingu i mentoringu? Tutoring staje się coraz bardziej popularny w szkołach. Ta metoda polega na tym, że tutor współpracuje z uczniami, którzy wykonują konkretne zadania we własnym zakresie. Tutor czuwa nad działaniami uczniów, którzy dokonują eksperymentów, eksplorują daną dziedzinę, a tym samym pomaga im odkryć własny potencjał i rozwinąć kompetencje. Nie chodzi tu o wykładanie wiedzy, którą uczniowie przyswoją, ale sprawienie, by dochodzili oni do własnych wniosków. Tutoring jest zatem podobny do coachingu w kwestii tego, że nie daje odpowiedzi na pytania i problemy, a sprawia, że uczący się dochodzi sam do sedna sprawy.
Coaching, mentoring, tutoring – co je łączy?
Co łączy te trzy metody pracy? Przede wszystkim wiara w osobę (lub grupę osób), z którą pracujemy, oraz to, że wymagamy od niej aktywności i zaangażowania. W przeciwieństwie do tradycyjnego podejścia w nauczaniu czy doradztwie zawodowym, gdzie odpowiedzialność za działania leży po stronie klienta/ucznia, jednak jest silnie wspomagana przez nauczyciela/doradcę – w tych trzech metodach pracy to klient/uczeń jest w pełni odpowiedzialny za działania i decyzje i sam podejmuje kroki ku ich realizacji. W tych podejściach zakładamy, że jedna ze stron – nawet jeśli otrzymuje wsparcie od drugiej – jest w stanie sama podjąć decyzje i działanie w zakresie swojego problemu.
Czym jest job coaching (coaching kariery) i czym się różni od doradztwa zawodowego?
Coaching kariery skupia się na wsparciu klienta w jego rozwoju zawodowym.
Klient udający się do doradcy zawodowego oczekuje przede wszystkim informacji na temat rynku pracy, konkretnych wytycznych dotyczących formułowania CV i listu motywacyjnego, a także rzetelnych wskazówek w zakresie rozwoju swojej ścieżki kariery – stąd to podejście nazywamy doradztwem zawodowym.
W rozumieniu job coachingu podejście do klienta i jego sytuacji jest inne. Job coach to również specjalista w tematyce rynku pracy (prawie zawsze jest to wykwalifikowany doradca zawodowy), ale posiadający dodatkowe kompetencje w postaci umiejętności coachingowych, takich jak aktywne słuchanie, czy umiejętność zadawania właściwych pytań. Innymi słowy – coach kariery słucha, wspiera i asystuje, a nie służy radą. To klient pracuje, szuka drogi i wyznacza własny cel.
Jak wprowadzać elementy coachingu w doradztwie zawodowym?
Doradztwo zawodowe i coaching różnią się w podejściu do klienta, ale jak najbardziej można wprowadzać elementy coachingu do pracy doradcy zawodowego, zachowując jej doradczy charakter. Wszystko zależy od tego, z czym mierzy się klient.
Najważniejsze jest to, żeby osoba, która zgłasza się do doradcy zawodowego, sama określiła, do czego dąży i jaki jest jej cel.
Jakie kompetencje coachingowe są przydatne w pracy doradczej?
- aktywne słuchanie – bycie tu i teraz z klientem, wsłuchiwanie się w to, co ma do powiedzenia, brak nadinterpretacji;
- umiejętność zadawania odpowiednich pytań – takich, które zmuszają klienta do refleksji nad własnymi wyborami i działaniami, które motywują i pozwalają spojrzeć na sytuację z różnych perspektyw i budować świadomość klienta. Ważne, aby były to pytania otwarte, które dają klientowi szerokie pole do przemyśleń.
Jak zachować proporcje między coachingiem a doradztwem?
To zależy od klienta i tego, czego od nas oczekuje. Czasami klient przychodzi do nas w poszukiwaniu konkretnej porady lub informacji, a innym razem szuka wsparcia w określeniu własnych celów i ścieżki do ich osiągnięcia.
Warto łączyć dwa style pracy – coaching i doradztwo zawodowe. Dzięki temu zwiększasz wachlarz narzędzi i metod pracy z klientem, a więc jesteś w stanie lepiej pomóc osobie, z którą pracujesz. Klienci muszą też w nas widzieć człowieka, który dopasowuje styl do ich indywidualnych potrzeb.
Podejście coachingowe pozwala wykorzystać narzędzia wspierające łączenie zagadnień z życia osobistego i zawodowego, a jednocześnie nie interpretuje sytuacji życiowej klienta. Pomaga jedynie szerzej na nią spojrzeć. Co ważne, pamiętajmy, że coaching nie jest terapią, a więc nie stosuje się go w pracy z osobami, które borykają się z głębszymi problemami w sferze osobistej.
Jakie pytania coachingowe warto zadawać podczas konsultacji doradczych?
W coachingu najczęściej stosuje się model pracy z klientem GROW(ang. grow – rośnij od: goal – cel; reality – rzeczywistość; options – opcje; will/what’s next – chęć działania/co dalej?). Podczas konsultacji doradczej możesz skorzystać z całego modelu GROW, bądź tylko z jego części, w zależności od potrzeb sytuacji, zagadnienia i preferencji Twojego klienta.
Warto wykorzystać pytania stosowane w modelu GROW na poszczególnych jego etapach. Skłonią one do refleksji zarówno klienta, jak i Ciebie jako doradcę zawodowego. Klient spojrzy na swoją sytuację z nowej perspektywy, uporządkuje to, co już wie, zwerbalizuje swój cel. Z kolei Tobie jako doradcy zawodowemu takie pytania pomogą lepiej poznać sytuację oraz przemyślenia i wizję przyszłości osoby, której doradzasz. Umożliwią również jeszcze skuteczniejsze udzielenie rady w kwestii ścieżki zawodowej dzięki trafniejszej diagnozie.
1. Pytania o cel.
Nie sposób prowadzić konsultacji doradczej bez ustalenia celu klienta. Warto sformułować go już na początku spotkania, a pomocne w tym mogą być następujące pytania:
- Co chcesz osiągnąć? Jaki rezultat zamierzasz uzyskać?
- Co chcesz zrobić/zmienić w swojej sytuacji?
- Dlaczego ten cel jest dla Ciebie ważny?
- Co jeszcze się zmieni, gdy osiągniesz swój cel?
2. Pytania o rzeczywistość.
Pracując z klientem, musisz znać jego sytuację, wiedzieć, jakie zasoby już ma, a czego mu brakuje do osiągnięcia celu,. Pozwoli Ci to na lepszą diagnozę i dobranie odpowiednich narzędzi do pracy z klientem.
- Co się teraz dzieje?
- Jakie kroki już podjęłaś/podjąłeś?
- Gdzie jesteś teraz w stosunku do swojego celu w skali od 1 do 10?
3. Pytania o opcje działania.
Dzięki refleksji nad sytuacją w jakiej obecnie się znajduje, klient może przeanalizować różne opcje działania, które ułatwią mu drogę do celu. Pomogą mu w tym następujące pytania:
- Jakie są Twoje opcje działania?
- Kto może Ci pomóc w osiągnięciu celu?
Na tym etapie możesz pomóc klientowi zwizualizować moment osiągnięcia celu. Poprzez zastosowanie odpowiednich pytań otwartych, zmotywujesz go do działania, jak również rozbudzisz świadomość istoty dokonywania przemyślanych wyborów.
- Co się stanie, kiedy podejmiesz konkretne kroki?
- Jak się poczujesz, gdy podejmiesz działanie?
4. Pytania o wolę i dalsze działania
Pytania z tego etapu przydadzą się doradcom zawodowym, aby porozmawiać z klientem o dalszych krokach na drodze do zawodowego celu. Mogą one stanowić motywację do działania i zmiany, a jednocześnie pomogą klientowi uzmysłowić sobie, jak może wyglądać kolejny krok w kontekście rozwoju zawodowego.
- Jakie przeszkody przewidujesz?
- Co Ci pomoże?
- Jak zamierzasz to zrobić?
Ważne: stosowanie pytań coachingowych dostosuj do osoby, z którą pracujesz! Nie każda sprawa, z którą klient zgłasza się do doradcy zawodowego, wymaga wykorzystania wszystkich rodzajów pytań. Pamiętaj też, że nie każdemu taki styl pracy odpowiada. Zgłaszając się do Ciebie jako doradcy zawodowego niektórzy oczekują rzeczywiście porady i informacji. Warto zatem już na pierwszym spotkaniu stworzyć z klientem kontrakt, który będzie zawierał szczegóły dotyczące waszej współpracy (czas trwania i ilość spotkań, metody pracy itp.). Tego rodzaju umowa jest jasnym komunikatem zarówno dla Ciebie, jak i klienta, jakie formy wsparcia/rozmowy zastosujesz podczas waszych spotkań. Warto pamiętać, że kontrakt musi być stworzony wspólnie z klientem/uczniem, bez narzucania form oraz z całą otwartością na jego potrzeby i ograniczenia.
Coaching w doradztwie zawodowym – nie tylko pytania
W coachingu stosuje się wiele narzędzi i metod pracy z klientem. Jednym z bardzo przydatnych narzędzi jest backtracking. W przeciwieństwie do stosowanej w psychologii parafrazy, backtracking jest dosłownym powtórzeniem słów klienta, nie zaś interpretacją jego wypowiedzi. Pomaga nam to podsumować słowa osoby, której pomagamy. Słuchając klienta, zwracaj uwagę na to, w jaki sposób mówi o sobie, swojej pracy czy też o przyszłości. Wychwytuj sformułowania, które mogą pomóc mu dogłębniej przeanalizować własną sytuację i zrozumienie, czego tak naprawdę chce. Warto zatem powtórzyć od czasu do czasu słowa klienta/ucznia, pamiętając o tym żeby nie przekręcać ich sensu oraz nie dodawać własnej interpretacji!), a z pewnością zyskamy w jego oczach większe zaufanie i rozbudzimy przekonanie o byciu odpowiednio zaopiekowanym.
Po co backtracking? Kiedy słyszymy własne słowa z czyichś ust, patrzymy na nie z innej perspektywy, bardziej zastanawiamy się, z czego wynika nasze podejście, nasze przekonania i chęć osiągnięcia danego celu. Może to działać zarówno negatywnie, jak i pozytywnie (choć zawsze z pozytywnym efektem!). Backtracking pozwala klientowi dostrzec ograniczenia, założenia i uprzedzenia, które wpływają na wybory zawodowe, oraz dostrzec potencjał i zasoby, które posiada i może wykorzystać do osiągnięcia celu w zakresie rozwoju zawodowego.
Coaching w pracy nauczyciela
Dawniej w nauczaniu dominował styl dyrektywny, w którym to nauczyciel przekazywał wiedzę uczniom bez wchodzenia z nimi w interakcje. Obecnie coraz częściej obserwujemy, że młodzi ludzie oczekują relacji partnerskiej z nauczycielem. Nie chodzi tu o zmniejszanie autorytetu pedagogów, ale o przejęcie odpowiedzialności i inicjatywy we własnym procesie rozwoju.
Wcześniej praca z dorosłymi znacznie różniła się zatem od pracy z młodzieżą. Dziś natomiast młodzi ludzie, zachęceni demokratyzacją, powszechną otwartością i wolnością słowa w internecie, częściej wyrażają swoje zdanie. Chcą być traktowani jako partnerzy w dyskusji, czemu sprzyja właśnie coaching.
Wprowadzenie elementów i perspektywy coachingu w nauczaniu pozwala dostrzegać w uczniach partnerów i aktywizuje ich, dając im poczucie mocy sprawczej i odpowiedzialności za własny rozwój. Daj swoim uczniom więcej swobody, spraw, by częściej pracowali sami, dostrzegaj indywidualności – Twoi uczniowie to po prostu fajne osoby, które w przyszłości mogą wiele osiągnąć. Tak jak w coachingu najważniejsza jest wiara w klienta, tak w nauczaniu - wiara w młodego człowieka.
Negatywne stereotypy związane z coachingiem
Dlaczego – mimo wszystkich korzyści wynikających ze stosowania coachingu w doradztwie zawodowym i nauczaniu – często mówi się o tym podejściu z pobłażaniem i nieufnością? Wynika to z faktu, że z coachingiem wiążą się pewne stereotypy. Bywa on uznawany jedynie za chwilowy trend, który nie zawsze jest skuteczny i może przynieść negatywne rezultaty. Jest również często kojarzony i wrzucany do jednego worka z działalnością mówców motywacyjnych, którzy szerzą powierzchowne podejście, że każdy może dokonać, czegokolwiek tylko zapragnie. Dodatkowo coaching stosowany bywa w firmach, gdzie nierzadko pracownicy są kierowani do coacha przez pracodawcę, choć sami nie czują motywacji, aby coś zmienić. Coaching kojarzony jest zatem negatywnie niejako z „naprawianiem” pracownika.
Po co coachowi akredytacja?
Jednym z głównych problemów coachingu jest to, że jest to metoda nieskodyfikowana, a więc prawo nie określa coacha jako przedstawiciela pewnego zawodu. Tak naprawdę nie trzeba mieć żadnych oficjalnych kwalifikacji, aby móc określić się jako coach.
Wielu coachów uzyskuje jednak kwalifikacje i akredytacje, co potwierdza ich kompetencje odpowiadające światowym standardom.
Akredytacji udzielają takie instytucje i organizacje działające również w Polsce jak:
- ICF – International Coach Federation (trzy różne poziomy akredytacji),
- Izba Coachingu,
- European Mentoring and Coaching Council.
Te organizacje prowadzą kursy i szkolenia, wydają certyfikaty i akredytacje oraz zrzeszają specjalistów z dziedziny coachingu. Coachowie związani z tymi organizacjami działają wedle konkretnych wytycznych i zasad. Są również akredytowani, a więc poddawani regularnej superwizji i różnego rodzaju mentoringom. Akredytacja wymaga również systematycznego poszerzania kompetencji, aby dostarczać jak najwyższej jakości usług dopasowanych do bieżącej sytuacji na rynku.
Wreszcie – uzyskanie akredytacji w tych organizacjach pozwala na międzynarodową karierę, ponieważ są one uznawane na całym świecie.
Niezależnie od tego, czy chcesz zostać coachem, czy stosować jedynie elementy coachingu w pracy doradczej, warto zwrócić uwagę na to, skąd czerpiesz wiedzę, oraz zastanowić się, czy akredytacja jest Ci potrzebna i na ile pomoże Ci w pracy doradcy zawodowego. Akredytacja może być atutem zarówno z Twojej perspektywy (uzyskasz kompetencje cenione przez instytucje kodyfikujące coaching, a więc wysokiej jakości wykształcenie, a co za tym idzie – usługi przez Ciebie świadczone będą jeszcze bardziej profesjonalne), jak i z perspektywy Twoich klientów (będziesz bardziej wiarygodnym coachem lub doradcą zawodowym, który stosuje narzędzia coachingu w pracy doradczej).
Jak zacząć? Gdzie szukać inspiracji z dziedziny coachingu?
Zastanawiasz się czy coaching jest dla Ciebie? Jesteś doradcą zawodowym lub nauczycielem, który chce wykorzystać pewne elementy coachingu w swojej codziennej pracy, ale jednocześnie nie czujesz potrzeby lub nie masz możliwości podjąć wyzwania, jakim jest proces akredytacji? Skąd czerpać inspiracje na temat coachingu?
Warto poszukać akredytowanych kursów prowadzonych przez firmy szkoleniowe i instytucje, które związane są z wspomnianymi organizacjami, ale niekoniecznie same wydają akredytacje. Takie kursy i szkolenia budowane są w oparciu o standardy organizacji coachingowych i muszą spełniać ich wytyczne, zatem jakość nauczania jest gwarantowana odgórnie. Niestety należy liczyć się z stosunkowo wysokim kosztem szkolenia i opłatą za przystąpienie do procesu starania się o akredytację oraz jej otrzymanie.
Oprócz szkół, które oferują szkolenia z zakresu coachingu, mamy w Polsce również studia podyplomowe w tym zakresie.
Jeśli nadal wahasz się czy coaching to Twoja droga, dołącz do bardzo aktywnej grupy na Facebooku Coach Coachowi Coachem, na której znajdziesz wiele inspiracji na temat narzędzi i szkoleń z zakresu coachingu, a jednocześnie możesz uzyskać radę i wsparcie praktykujących i doświadczonych już coachów. Z pewnością znajdziesz tam wiele inspiracji o tym, jak wykorzystać tę metodę w doradztwie zawodowym!
*Artykuł został stworzony na podstawie wywiadu Urszuli Leszczyńskiej (Mapa Karier) z Agatą Bartkiewicz.
Agata Bartkiewicz o sobie:
Jestem osobą wielowymiarową, odgrywałam wiele ról w swoim życiu. Pracowałam jako menadżer ds. sprzedaży, filolog, tłumacz. Obecnie współpracuję z wieloma firmami, a także szkołami publicznymi, zarówno w roli coacha, biznes coacha, jak i trenera języka angielskiego. Jestem magistrem Zarządzania, Filologii angielskiej oraz absolwentem studiów MBA. Jestem także Akredytowanym Coachem ICF- ACC Coach specjalizującym się w life coachingu i biznes coachingu.
Moja wrodzona empatia, ciekawość drugiego człowieka i wiara w jego nieskończone możliwości sprawiają, że jestem wsparciem dla swoich klientów i słuchaczy w drodze do osiągnięcia sukcesu i wyznaczonych celów. Ta pogmatwana droga życiowa doprowadziła mnie również do Job coachingu - nowoczesnego doradztwa zawodowego, w którym coraz bardziej zaczynam widzieć siebie w przyszłości zważywszy na trudną sytuację panującą na rynku pracy.*
Inne artykuły, które mogą Ci się spodobać:
- Doradztwo zawodowe w szkole ponadpodstawowej cz. I – jak to ogarnąć organizacyjnie?