Na początku była szkoła, czyli o poznawaniu rynku pracy od najmłodszych lat

Autor: Klaudia Stano; Ostatnia aktualizacja: 17.03.2023

Jeśli porównamy życie do podróży, rynek pracy to kolejny etap, w którym próbuje się odnaleźć absolwent systemu edukacji. Czy w walizce wyniesionej ze szkoły i domu rodzinnego znajdzie umiejętności, wiedzę i postawy, które pomogą mu miękko wylądować w nowym środowisku? A może odczuje niedobór podstawowych kompetencji, które opóźnią lub nawet uniemożliwią mu satysfakcjonującą wędrówkę po rynku pracy?

Na początku była szkoła, czyli o poznawaniu rynku pracy od najmłodszych lat

Czym skorupka nasiąknie

Nawet jeśli nie opisujemy doświadczeń z dzieciństwa i lat szkolnych w naszym CV, stanowią one niewidzialny fundament życiorysu i wyborów zawodowych. Na profil kompetencyjny kandydata do pracy wpływa nie tylko to, co działo się po ukończeniu szkoły, ale również w dużej mierze środowisko, w którym się wychował, i system edukacji, który kształtował jego nawyki i przekonania przez kilkanaście lat.

Warto wiedzieć, że postawy decydujące o wyborze przyszłej pracy kształtują się bardzo wcześnie. Już w przedszkolu dzieci zaczynają się orientować, że w przyszłości będą pracować, tak jak ich rodzice. Od tego czasu wykształcają w sobie stereotypowe przekonania dotyczące rynku pracy i swojej w nim roli. I mimo że z wiekiem poznają coraz więcej możliwych ścieżek kariery, jednocześnie bardzo wiele z nich odrzucają – nie tylko te sprzeczne z zainteresowaniami czy mocnymi stronami, ale również te, które w ich odczuciu nie pasują do ich płci czy statusu społecznego¹. Nie bez winy są stereotypy utrwalane przez najbliższe otoczenie, a wchłaniane jak gąbka przez młodego człowieka, np. opinie, że inżynieria nie jest dla kobiet lub że szkoła branżowa to wybór słabszych uczniów. Opcje zawodowe odrzucone w dzieciństwie rzadko są ponownie brane pod uwagę w dalszym życiu.

Innym aspektem – z jednej strony oczywistym, a z drugiej odkrywczym – jest to, że dzieci i młodzież, myśląc o swojej przyszłej karierze, zwykle ograniczają się do wskazywania zawodów, z którymi stykają się na co dzień osobiście lub w mediach. Największe dotychczasowe badanie aspiracji zawodowych dzieci w wieku wczesnoszkolnym, „Drawing The Future” z 2018 r., pokazało, jak niedopasowane są marzenia dzieci do potrzeb rynku pracy². W Wielkiej Brytanii aż jedno na pięcioro dzieci przewiduje dla siebie karierę sportowca. Ponieważ do 11 r. ż. w wyobrażeniach dzieci o pracy dominuje fantazja i nieskrępowana wyobraźnia, nie są to zaskakujące wyniki. Gdy jednak spojrzymy na wnioski z badania OECD z 2020 r., w którym badano plany karierowe 15-latków z 41 krajów, okaże się, że oczekiwania starszej młodzieży są równie nierealistyczne. Ponad połowa 15-latków na świecie (również w Polsce) deklaruje, że będzie pracować w jednym z dziesięciu najbardziej popularnych zawodów³, nie biorąc pod uwagę setek innych opcji. Taki scenariusz nie ma szans realizacji, o czym możemy się przekonać chociażby analizując statystyki Głównego Urzędu Statystycznego dotyczące zatrudnienia według branż⁴.

Może być inaczej. Warto pokazywać młodym ludziom już od dzieciństwa, że rynek pracy jest pełen ciekawych opcji, których jeszcze nie rozważali, w myśl zasady, że nie można aspirować do przyszłości, o której istnieniu się nie wie.

Karierowa edukacja młodzieży leży również w interesie pracodawców. Bez niej na biurku rekruterów nie wyląduje wiele potencjalnych aplikacji, ponieważ osoby, które w młodości nie poznają danej branży, z dużym prawdopodobieństwem nigdy do niej nie trafią (lub dowiedzą się o niej z dużym opóźnieniem).

Most pomiędzy szkołą a rynkiem pracy

Rolą przemyślanego doradztwa edukacyjno-zawodowego – prowadzonego w domu rodzinnym i instytucjach edukacyjnych od najmłodszych lat, a jako obowiązkowe zajęcia od ostatnich klas szkoły podstawowej⁵ – jest przybliżanie dzieciom rynku pracy i przygotowywanie ich do wcześniej wspomnianego miękkiego lądowania w przyszłości. Absolutnie nie chodzi o to, aby już w przedszkolu czy pierwszych klasach podstawówki dzieci wybrały przyszły zawód, ale aby już na wczesnym etapie życia rozwijały w sobie proaktywną postawę wobec pracy.

Według obowiązującego od 2019 r. rozporządzenia w sprawie doradztwa zawodowego⁵, młodzi ludzie powinni od jak najwcześniejszych lat:

zapoznawać się z tradycyjnymi i mniej tradycyjnymi ścieżkami rozwoju kariery;
dowiadywać się, jak wiedza zdobyta w szkole przyda im się w przyszłości;
ćwiczyć rozpoznawanie i nazywanie własnych zasobów i kompetencji;
uzbrajać się w postawy i narzędzia, które przygotują ich do świadomych i opartych na faktach decyzji edukacyjnych i zawodowych.

Poszerzanie horyzontów w szkole może się odbywać na wiele sposobów, np. poprzez zapraszanie do klasy przedstawicieli różnych profesji, którzy swoimi zawodowymi historiami zaprzeczają stereotypom, czy organizowanie wycieczek przybliżających uczniom odmienne środowiska pracy (biuro, magazyn, hala produkcyjna, teren).

Ponieważ nie jest możliwe fizyczne spotkanie z przedstawicielami wszystkich potencjalnych branż, warto korzystać z zasobów internetowych. Dzisiaj, jak nigdy wcześniej, mamy okazję zajrzeć wirtualnie za kulisy wielu zawodów, zamiast polegać jedynie na wskazówkach najbliższych.

Aby pomóc dzieciom i młodzieży – a także nauczycielom – w odkrywaniu świata zawodów, stworzyliśmy Mapę Karier (https://mapakarier.org). Dzięki tej bezpłatnej stronie internetowej młodzi ludzie poznają kilkaset potencjalnych ścieżek kariery i dowiadują się, jaka ścieżka edukacyjna do nich prowadzi. Każdy zawód jest opisany zarówno w wersji męskiej, jak i żeńskiej. To świadoma decyzja, aby nie powielać szkodliwych stereotypów. Świat szybko się zmienia i nietrudno dziś znaleźć zarówno mężczyzn wykonujących zabiegi kosmetyczne, jak i kobiety kierujące budowami.

W odnalezieniu ścieżek kariery najbardziej zgodnych z oczekiwaniami pomaga Filtr preferencji, dzięki któremu młodzi ludzie w łatwy i intuicyjny sposób odrzucą zawody, które nie są dopasowane do ich zainteresowań, aby z pozostałych uczynić pole planowania przyszłej ścieżki zawodowej. Z kolei wywiady z cyklu #ZawodowyStream umożliwiają młodzieży poznanie przedstawicieli ciekawych branż, którzy chętnie opowiadają o kulisach swojej pracy.

Aby jeszcze mocniej powiązać Mapę Karier z rynkiem pracy, wprowadziliśmy w opisach zawodów sekcję „Potencjalni pracodawcy”. Tak, jak w zakładce „Przedmioty szkolne” tłumaczymy, do czego w danym zawodzie przydaje się znajomość matematyki czy historii, tak w zakładce poświęconej pracodawcom pokazujemy, jakie firmy i instytucje zatrudniają specjalistów o opisanych przez nas kompetencjach. Wszystko po to, by młodzi ludzie mogli budować swoją ścieżkę edukacyjno-zawodową w oparciu o jak najpełniejsze informacje. Uczniowie często znają z codziennego życia logotypy różnych firm, ale nie potrafią dostrzec za nimi ludzkiej pracy i konkretnych umiejętności.

Wiemy, że uczniowie będą pracować na rynku pracy różniącym się od dzisiejszego. W kolejnych dekadach pojawią się m. in. nowe, pożądane przez pracodawców kompetencje i niestandardowe formy zatrudnienia. Dlatego w Mapie Karier opisujemy również tzw. zawody przyszłości, czyli ścieżki kariery, które jeszcze nie istnieją lub istnieją od niedawna, odpowiadając na rodzące się zapotrzebowanie związane z trendami społecznymi, technologicznymi czy środowiskowymi. Chcemy, aby eksploracja zawodów przyszłości była punktem wyjścia do refleksji nad zmieniającym się światem. Opisane przez nas zawody przyszłości to m. in.: biolog starzenia, cyfrowy krawiec, konserwator dronów czy terapeuta końca życia.

Działajmy razem

Mapa Karier jest stroną internetową polecaną i wykorzystywaną na co dzień w tysiącach szkół w całym kraju. Jesteśmy organizacją non-profit, a naszą misją jest wyrównywanie szans edukacyjnych dzieci i wsparcie w realizacji ich potencjału. Aby to osiągnąć, współpracujemy z osobami i instytucjami, które pragną przyczyniać się do poszerzania wiedzy dzieci i młodzieży o współczesnym rynku pracy i najróżniejszych branżach.

Ponad jedna trzecia dorosłych Polaków twierdzi, że gdyby mogła jeszcze raz pokierować swoją ścieżką kariery, dokonałaby innych wyborów⁶. Są to osoby, które nie wykorzystują w pełni swojego potencjału, generując trudne do oszacowania straty zarówno na poziomie osobistym, jak i dla całej gospodarki. I choć nie wszystkich niepowodzeń karierowych da się uniknąć dzięki edukacji (bo niektórych życiowych porażek czy lekcji trzeba po prostu doświadczyć na sobie), to nie ulega wątpliwości, że wybory dokonywane bardziej świadomie i w oparciu o większą wiedzę, są znacznie korzystniejsze.

Gorąco zachęcamy Ciebie jako rodzica, ale również jako przedstawiciela rynku pracy, do angażowania się w doradztwo edukacyjno-zawodowe – zarówno prywatnie, w domu, jak i we współpracy ze szkołą Twojego dziecka. Zapraszamy Cię również do współtworzenia Mapy Karier. Jeśli masz pomysł na nową funkcjonalność na stronie, dodanie nowej ścieżki kariery do naszej bazy lub Twoja instytucja chciałaby z nami współpracować - napisz do nas na adres kontakt@mapakarier.org.

Działajmy razem, aby zmieniać edukację na lepsze i pomagać młodym ludziom w jak najlepszym odnalezieniu się na rynku pracy przyszłości.

Bibliografia:

„Psychologia preferencji i zainteresowań zawodowych”, B. Bajcar i in., 2006 r. (str. 85-98)
„Drawing The Future”, Education&Employers, OECD, 2018 r.
„Dream jobs? Teenagers' career aspirations and the future of work”, Education&Employers, OECD 2020 r.
„Struktura wynagrodzeń według zawodów”, Główny Urząd Statystyczny, X 2018 r.
Od 2018 r. obowiązkiem szkół jest prowadzenie zajęć z doradztwa zawodowego. Są to zajęcia nieoceniane i realizowane w niewielkim wymiarze godzin (10h w klasach VII, VIII szkoły podstawowej i 10h na cały cykl szkoły ponadpodstawowej), jednak stanowią dobry pierwszy krok do zwiększenia świadomości uczniów w temacie rynku pracy. Treści programowe realizowane w ramach zajęć doradztwa zawodowego można znaleźć w rozporządzeniu z lutego 2019 r..
Bilans Kapitału Ludzkiego, Główny Urząd Statystyczny 2019 r.
„Niedobór talentów”, Manpower Group 2021 r.

Artykuł pojawił się również na blogu firmy Staffly.

Inne artykuły, które mogą Ci się spodobać: