Plany zawodowe młodzieży - gdzie będą pracować dzisiejsi 15-latkowie?

Autor: Klaudia Stano; Ostatnia aktualizacja: 09.03.2023

Przypomnij sobie ostatni raz, kiedy zadałeś dziecku lub uczniowi pytanie o to, jakie ścieżki kariery rozważa w przyszłości. Ile razy usłyszałaś/eś odpowiedź „lekarz”, „sportowiec” i „piosenkarz”? Z najnowszego raportu OECD wynika, że aż połowa polskich 15-latków zamierza pracować w 10 najpopularniejszych zawodach. Czy to realne plany w kontekście dynamicznie zachodzących zmian na rynku pracy? Dowiedz się, dlaczego poszerzanie horyzontów zawodowych od najmłodszych lat jest dzisiaj ważniejsze niż kiedykolwiek wcześniej.

W 2020 roku światło dzienne ujrzał długo wyczekiwany raport Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) „Praca marzeń? Aspiracje zawodowe nastolatków i przyszłość rynku pracy”, który analizuje i porównuje oczekiwania 15-latków z całego świata wobec przyszłej kariery zawodowej.

Raport - aspiracje zawodowe młodzieży na świecie

Odpowiedzi 600 tys. uczniów z 79 krajów zostały zebrane przy okazji międzynarodowych badań edukacyjnych PISA, sprawdzających kompetencje uczniów m.in. w zakresie czytania ze zrozumieniem i umiejętności matematycznych. To właśnie na to badanie, odbywające się co 3 lata, polscy nauczyciele i politycy czekają z wypiekami na twarzy. Dodatkowa część raportu dotycząca planów zawodowych młodzieży jest jednak równie ciekawa. A ponieważ dane zbierane są od 2000 roku, mamy dzisiaj szansę sprawdzić, jak percepcja uczniów zmieniła się na przestrzeni ostatnich 20 lat.

Badanie obejmuje cztery główne wątki:

różnorodność zawodów wskazywanych przez nastolatków w różnych krajach;
adekwatność wyborów zawodowych do realiów rynku pracy;
zależności między aspiracjami nastolatków a ich faktycznymi wynikami w nauce oraz środowiskiem pochodzenia;
uczestnictwo młodzieży w szeroko pojętym doradztwie zawodowym.

Główną oś raportu stanowi zadane uczniom pytanie:

„Jak sądzisz, w jakim zawodzie będziesz pracować w wieku 30 lat?”

Sposób sformułowania pytania jest celowy. Chcemy dowiedzieć się, jakiej przyszłości spodziewają się badani 15-latkowie, a nie o jakiej marzą. Dzięki temu, że o badanych wiemy też nieco więcej (jaki wynik egzaminu PISA uzyskali, z jakiego środowiska pochodzą i czy uczestniczyli w aktywnościach związanych z doradztwem edukacyjno-zawodowym), otrzymujemy bardziej pogłębioną analizę.

Przejdźmy do konkretów. Czego dowiadujemy się z badania?

Mało oryginalna połowa

Ponad 50 proc. piętnastolatków na świecie oczekuje, że będzie pracować w zawodach, które znajdują się na liście 10 najpopularniejszych profesji w ich kraju. W porównaniu z rokiem 2000, odsetek ten wzrósł zarówno w przypadku chłopców, jak i dziewcząt. Oznacza to, że dzisiejsze wybory uczniów są mniej zróżnicowane niż dwie dekady wcześniej. To zaskakujące wyniki biorąc pod uwagę fakt, że mamy dziś dużo łatwiejszy dostęp do wiedzy o różnorodnych możliwościach zawodowych.

Wyniki różnią się między poszczególnymi państwami. W krajach rozwijających się takich jak Indonezja czy Brazylia ponad 60 proc. uczniów wybiera najpopularniejsze profesje. Sytuacja wygląda lepiej m.in. w Niemczech i Szwajcarii, gdzie niespełna 40 proc. piętnastolatków spodziewa się pracować w jednym z 10 najczęściej wskazywanych zawodów. Wiąże się to zarówno z większą mobilnością społeczną w krajach rozwiniętych, jak i z długoletnią inwestycją w szkolnictwo zawodowe. Intensywna współpraca szkół z pracodawcami okazuje się kierunkiem wartym naśladowania – młodzież już w szkole dowiaduje się o szerokim wachlarzu możliwości i otrzymuje zachętę do kształcenia się w zawodach, na które w danym momencie jest faktyczny popyt.

A jak jest w Polsce? Odsetek uczniów zdecydowanych na pracę w jednym z dziesięciu najpopularniejszych zawodów plasuje się na poziomie podobnym do średniej OECD. Trend jest jednak odwrotny – dzisiejsze wybory polskich uczniów są bardziej różnorodne niż 20 lat wcześniej. I mimo że raport nie ujawnia dokładnych danych dotyczących wybieranych w Polsce zawodów (szkoda!), jest to dla nas pozytywna wiadomość.

Stereotypy mają się dobrze

W jakich zawodach będą za 15 lat pracować uczniowie i uczennice z krajów OECD? Zestaw TOP 10 wybieranych profesji w 2018 roku zmienił się tylko nieznacznie w porównaniu do roku 2000.

Mimo że technologie wokół nas zmieniły się nie do poznania (przypomnij sobie swój pierwszy model telefonu sprzed dwóch dekad i porównaj go z tym, który dziś trzymasz w kieszeni lub nawet z którego czytasz ten artykuł), wymieniane przez uczniów ścieżki kariery to w większości zajęcia, którymi mogliby się parać nasi rodzice i dziadkowie.

Spójrzmy na aspiracje zawodowe piętnastolatek:

Dziewczęta rozważają przede wszystkim zajęcia związane z opieką i relacjami społecznymi. Aż ¼ piętnastolatek aspiruje do zawodu lekarki lub nauczycielki. Czy rynek pracy przyjmie je wszystkie? To niestety mało prawdopodobne. W Polsce lekarki to tylko 1 proc. wszystkich pracujących kobiet [2].

Wśród TOP 10 zawodów wybranych przez dziewczęta pojawiły się jednak ciekawe nowości, takie jak projektantka czy architektka. Zniknął zawód sekretarki, za to na podium (z szóstego miejsca) awansował zawód menedżerki, co udowadnia, że dziewczyny są dziś bardziej pewne siebie i częściej aspirują do stanowisk kierowniczych. Te wyniki cieszą, chociaż marzy nam się, by w kolejnych edycjach badania w tym zestawieniu pojawiły się również naukowczynie oraz inżynierki.

Czym natomiast chcą się zajmować w przyszłości piętnastolatkowie? Chłopcy w swoich wyborach są mniej jednomyślni niż dziewczęta:

Pierwsze miejsca zajmują zawody: inżynier, menedżer i lekarz. Co ciekawe, menedżer i lekarz pojawiają się w pierwszej trójce u obydwu płci. Wybory chłopców są jednak bardziej realistyczne w kontekście danych z rynku pracy, przynajmniej biorąc pod uwagę Polskę, gdzie inżynierowie stanowią prawie 4 proc. wszystkich zatrudnionych mężczyzn, a menedżerowie – 8 proc².

Gastronomia, budowa? Nie, dziękuję

Analizując wyniki badania można zauważyć, że ani u dziewcząt, ani u chłopców nie pojawiły się w pierwszej dziesiątce zawody usługowe ani rzemieślniczo-przemysłowe (które stanowią odpowiednio 11 proc. i 14 proc. zatrudnionych w Polsce według danych GUS). Zapewne część z tych zawodów może zostać zautomatyzowana, ale… nie aż w takim stopniu. Nawet jeśli obecni 15-latkowie nie aspirują do tych profesji, część z nich prawdopodobnie będzie w nich pracować.

39 proc. zawodów wymienianych przez 15-latków na świecie to zawody zagrożone automatyzacją. „Badanie pokazuje, że zbyt wielu nastolatków ignoruje lub nie zdaje sobie sprawy z pojawiających się nowych zawodów, związanych z postępującą cyfryzacją” - podkreśla w raporcie Andreas Schleicher, jeden z autorów badania. Warto podkreślić, że zawody o wątpliwych perspektywach w przyszłości są częściej wymieniane przez uczniów pochodzących z biedniejszych środowisk i ten schemat powtarza się we wszystkich badanych krajach.

Te same stopnie, mniejsze ambicje

Porównanie danych o wynikach w nauce, środowisku wychowania i aspiracjach zawodowych przynosi ciekawe, choć przygnębiające wnioski. Uczniowie z bardzo dobrymi wynikami, ale pochodzący z biedniejszych rodzin, dwukrotnie rzadziej wyrażają chęć podjęcia studiów wyższych oraz zajmowania stanowisk kierowniczych i specjalistycznych. Polska jest jednym z krajów, w których te różnice są największe, co oznacza, że dwójka uczniów o dokładnie tym samym potencjale naukowym podąży prawdopodobnie zupełnie innymi ścieżkami edukacyjnymi i zawodowymi.

Wyniki raportu „Popsuta winda społeczna” z 2018 roku (zrealizowanego również przez OECD) potwierdzają, że mobilność społeczna w Polsce jest bardzo niska. Dzieci zazwyczaj dziedziczą sytuację zawodową swoich rodziców i mają niewielkie szanse na jej poprawę. OECD nazywa te zjawiska „lepką podłogą”, nie pozwalającą biedniejszym wspiąć się po drabinie społecznej oraz „lepkim sufitem”, przytrzymującym bogatszych w wyższych warstwach społecznych.

Doradztwo edukacyjno-zawodowe na plus

Z badania wynika również, że udział w aktywnościach doradczych wpływa pozytywnie na motywację do nauki oraz poszerzanie horyzontów zawodowych. Młodzież, która spotkała się chociaż raz z doradcą zawodowym, uczestniczyła w targach pracy, miała okazję obserwować z bliska czyjąś pracę lub odbyła praktykę zawodową, rzadziej ograniczała wybór do 10 najbardziej popularnych zawodów w swoim kraju.

Efektywność wyżej wymienionych działań to dowód na to, jak ważne jest kompleksowo doradztwo edukacyjno-zawodowe w szkołach oraz rozmowy z dziećmi na temat ich zawodowej przyszłości.

Wyniki raportu OECD potwierdzają, że warto dziś inwestować w mądre doradztwo edukacyjno-zawodowe, które:

sprawia, że „praca” przestaje być dla młodych ludzi tylko teoretycznym pojęciem, o którym należy myśleć dopiero po ukończeniu szkoły;
pokazuje, jak wiele możliwości oferuje rynek pracy i że każdy w tym zróżnicowanym menu odnajdzie swoje ulubione dania;
odczarowuje utarte (i często przestarzałe) schematy i stereotypy dotyczące płci czy prestiżu niektórych zawodów;
…a przede wszystkim pomaga młodym ludziom, niezależnie od ich statusu społeczno-ekonomicznego, poznać swoje mocne strony i ukształtować aspiracje zawodowe.

Jeżeli jesteś rodzicem lub pracujesz z młodzieżą, zadaj sobie następujące pytanie:

„Jak moimi codziennymi działaniami, słowami wspieram dziecko/ucznia w wyborze swojej przyszłości i nie ograniczam jego horyzontów?"

Przecież o to właśnie nam chodzi, aby młodzież jak najlepiej odnalazła się w przyszłości na rynku pracy. Rynku pracy, na którym – to już pewne – dzisiejsi piętnastolatkowie będą funkcjonować ramię w ramię z coraz sprawniejszymi maszynami obliczeniowymi.

Trafnie ujął to w raporcie OECD Charles Yidan:

„Edukacja ery przemysłowej polegała na kształtowaniu żywych robotów – ludzi, którzy umieją powtarzać wyuczone czynności. Dzisiaj jednak musimy mocniej skupić się na tym, co czyni z nas istoty ludzkie; na uzupełnianiu, a nie zastępowaniu, sztucznej inteligencji w naszych komputerach i na budowaniu kultury, która promuje uczenie się (oraz oduczanie) przez całe życie.”

A Ty co sądzisz o wynikach badania OECD? Czy są dla Ciebie zaskakujące? A może zupełnie przewidywalne? Podziel się z nami swoimi spostrzeżeniami pisząc na adres kontakt@mapakarier.org lub poprzez nasz fanpage www.facebook.com/MapaKarier.

Bibliografia:

Inne artykuły na blogu, które mogą Ci się spodobać: